Słowem i memem o kulturze (A. Graff, M. Frej, Memy i Graffy. Dżender, kasa i seks; Rozmowy na nowy sezon. Rozmawiają: E. Łętowska & P. Pawłowski o operach, P. Chynowski & E. Krasucka o baletach)

Pozornie obie te książki łączy niewiele. Niewiele i wiele powiedziałby ktoś, nawet wówczas, gdy mowa byłaby ciągle o owym powierzchownym wrażeniu. Ów łącznik to memy Marty Frej – celnie komentujące rzeczywistość, inteligentnie obnażające nasze uwikłanie w płeć na co dzień, wreszcie piętnujące rażące przejawy patriarchalizmu. W przypadku „Memów i Graffów” prace artystki mają wymiar przede wszystkim społeczny. Świetnie pokazują na przykład, jak łatwo odtwarzamy schemat pewnych wzorców i jak uwierające mogą być role, które odgrywamy bez namysłu i w które wchodzimy bez naszej woli i wyboru. Z kolei memy opublikowane w „Rozmowach na nowy sezon” nawiązują do oper i baletów omawianych w książce. Ponieważ same rozmowy utrzymane są w konwencji lekkiej, niezobowiązującej, choć merytorycznej, wymiany zdań, podobny charakter mają prace Frej. Klasyka, tak można by rzec, zyskuje tutaj rys współczesności, dzięki czemu czytelnik książki otrzymuje intrygującą podpowiedź, by kanoniczne teksty kultury traktować jako pretekst do rozmowy o świecie, w którym jesteśmy „tu i teraz”. W efekcie prace artystki tylko pozornie pełnią funkcję uzupełniającą do opublikowanych rozmów. Tak naprawdę komentarze, które są częścią mema, okazują się całkiem ciekawa puentą do refleksji odwołującej się do konkretnych dzieł i są głosem, który dobrze rezonuje, jeśli weźmiemy pod uwagę prezentowane dialogi rozmówców. 

Obie książki łączą jednak nie tylko prace Marty Frej. Ważnym elementem obu pozycji jest kultura i jej refleksyjny odbiór, a także współuczestnictwo w owej kulturze, pojmowane także w wymiarze społecznym i politycznym. W „Rozmowach na nowy sezon” uniknięto hermetycznego dialogu znawców, a postawiono na przystępną wymianę zdań pasjonatów. Merytoryczność krótkich analiz na tym nie traci, ale czytelnik potencjalnie może być bardziej zachęcony. Odkrywa bowiem, że klasyka „żyje”, podlega renegocjowaniu, odkrywa nowe sensy w zależności od czasów, w których jest odbierana przez publiczność. Nie inaczej, mam tu na myśli pasję, jest w „Memach i Graffach”. Zbiór felietonów Agnieszki Graff współgra z memami Marty Frej. Teksty kultury uzupełniają się i wzajemnie ze sobą „rozmawiają”. W książce dochodzi jednak nie tylko do owego symbolicznego dialogu, bo obraz i słowo są ważne dla obu autorek. Graff, pisząc felietony, często przywołuje konkretne sceny z życia społeczno-politycznego lub konkretne tytuły obejrzanych filmów czy przeczytanych książek, częścią składową memów Frej jest natomiast nie tylko to, co wizualne, ale i przekaz słowny, błyskotliwa puenta do tego, co widać. Oprócz powyższego w książce znajdują się także rozmowy Graff i Frej. O kulturze, społeczeństwie, polityce i życiu, tak można by je w skrócie podsumować. Niezależnie jednak od tego, które fragmenty książki czytelnik uzna za najciekawsze, tutaj również widać pasję i zaangażowanie, a to jest chyba najbardziej przekonujące.

Agnieszka Graff, Marta Frej, Memy i Graffy. Dżender, kasa i seks, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2015; Rozmowy na nowy sezon. Rozmawiają: Ewa Łętowska & Krzysztof Pawłowski o operach, Paweł Chynowski & Ewa Krasucka o baletach, Wyd. Teatr Wielki – Opera Narodowa, Warszawa 2015.