Obowiązek (Pamiętnik Mary Berg. Relacja o dorastaniu w warszawskim getcie)

„Pamiętnik Mary Berg” to bardzo wczesne świadectwo tego, jaki los Niemcy zaplanowali Żydom. Książka ukazała się po raz pierwszy drukiem już w 1945 roku. Autorka zapisków po dotarciu do Stanów Zjednoczonych stała się zresztą bardzo aktywnym świadkiem Zagłady. Dzięki jej opowieściom wielu ludzi dowiedziało się, jak wyglądało życie w getcie i jak dramatyczne przeżycia były udziałem Żydów. Pamiętnik nastolatki okazuje się wyjątkowo dojrzały. Mary Berg jest nie tylko świadoma tego, że sytuacja Żydów staje się coraz trudniejsza, umie również dostrzec liczne niuanse znakomicie charakteryzujące relacje międzyludzkie i codzienność panującą w warszawskim getcie. Mocnym akcentem w relacji autorki jest opis działań Polaków wskazujących Niemcom Żydów. Mary Berg wyraża zdziwienie i przerażenie faktem, iż mimo wspólnoty doświadczeń wojennych istnieje aktywna grupa tych, którzy w imię nienawiści gotowi są na traktowanie innych w brutalny i pogardliwy sposób. Autorka nie sili się na interpretację tych faktów, nie próbuje tłumaczyć miedzysąsiedzkiej zdrady, z lękiem natomiast odnotowuje, że wrogami Żydów są nie tylko Niemcy, ale i niektórzy Polacy. Ważnym wątkiem, który powraca w dzienniku Mary Berg jest kwestia różnic ekonomicznych i klasowych podtrzymywanych wśród ludzi zamkniętych w getcie. Nastolatka ma świadomość, że jest osobą uprzywilejowaną chociażby z tego powodu, że nie brakuje jej jedzenia. Razem ze znajomymi dosyć szybko stara się odtworzyć normalne towarzyskie życie. Młodzi spotykają się więc by rozmawiać, przygotowują sztukę, uczestniczą jako twórcy i widzowie w życiu artystycznym getta. Mary Berg jest również, tak chyba można powiedzieć, szczęściarą z innego powodu. Jej matka to obywatelka Stanów Zjednoczonych i dzięki temu cała rodzina ma szansę na ocalenie. Autorka dzienników zdaje się odczuwać ogromny ciężar z tego powodu – z jednej strony jest pełna nadziei, z drugiej wie, że zderza się na co dzień z ostatecznością i niczego z dawnego świata tak naprawdę nie da się odtworzyć. Szczególnie dramatyczna jest wymiana listów między Mary a jej chłopakiem, który wie, że po rozstaniu nigdy już się nie zobaczą i że w getcie czeka go śmierć. Nastolatka mimo młodego wieku czuje się zobowiązana do pamiętania i przekazania możliwie największej ilości faktów tym, którzy nie umieją sobie wyobrazić koszmaru codzienności za wzniesionymi w środku miasta murami. Obowiązek ten wypełnia pisząc, a następnie, już po ocaleniu, dając świadectwo.

Pamiętnik Mary Berg. Relacja o dorastaniu w warszawskim getcie, przeł. Adam Tuz, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2016.