Język (P. Goźliński, Akan, Powieść o Bronisławie Piłsudskim)

Powieść Pawła Goźlińskiego to intrygujący głos o „tym drugim” – mniej widocznym, nie zawsze pamiętanym, usuwanym w cień. Bronisław Piłsudski, niewiele starszy brat Józefa, okazuje się znakomitym bohaterem historii, w której to, co prywatne i indywidualne, miesza się z tym, co uniwersalne. Goźliński umiejętnie łączy narrację typowo powieściową z konwencją bliską biografii. Nie bez powodu zresztą w podtytule książki znajdziemy połączenie informacji dotyczącej gatunku i ukierunkowującej nas na fakty. Ta biograficzna powieść o mężczyźnie, który poznał i opisał kulturę Ajnów i innych ludów na Sachalinie, okazuje się rozpisaną na różne wersje historią o szukaniu języka i odnajdywaniu sposobu na skomunikowanie się z drugim człowiekiem i z samym sobą. Mamy więc językowe uwikłanie wpisane w sytuacje rodzinne, kiedy bracia renegocjują pozycje towarzyskie i odkrywają, że słowa bywają zaprzeczeniem czynów lub gdy milcząca, pełna rozpaczy postawa matki staje się nośnikiem wielu niewypowiedzianych, ale czytelnych znaczeń. Mamy językowy stygmat związany z uwięzieniem i zesłaniem – kiedy ów czas przejściowy składa się z konieczności czuwania nad tym, by nie powiedzieć zbyt wiele, i by wybaczyć tym, którym zdarzyło się ujawnić za dużo. Mamy też próby budowania języka jako fundamentu relacji intymnej – zarówno w nieporadnej wersji młodzieńczej tuż przed skazaniem, jak i później w wersji bardziej skomplikowanej i wymuszającej konieczność czytania słów z milczenia, niedomówień i odmowy nawiązania dialogu. Najciekawsze jednak okazuje się odbudowywanie własnego świata i jednoczesne nazywanie tej rzeczywistości, która niesłusznie uznawana jest za dziką, barbarzyńską i obcą – oswajanie tego, co nieznane, niepewne rozpoznawanie i zapisywanie słów, możliwość porozumienia się, wreszcie uświadomienie sobie, że szukanie nazw podstawowych zbliża do odnajdywania resztek dawnego siebie i pozwala na zrekonstruowanie tożsamości. Warto!

Paweł Goźliński, Akan. Powieść o Bronisławie Piłsudskim, Wyd. Agora, Warszawa 2019.