Przetrwanie (H. Tobar, Ciemność)

Reportaż Tobara można porównywać z innymi tekstami z kręgu literatury faktu, w których zostaje opisana ekstremalna sytuacja, w jakiej znaleźli się bohaterowie, sytuacja odbierająca nadzieję, ale ostatecznie oferująca, przynajmniej częściowo, szczęśliwe zakończenie. Jest więc w tego typu fabułach i niebezpieczeństwo, i męstwo, i przekonanie, że człowiek może więcej, a więc warto próbować pokonywać własne słabości, by owo „więcej” osiągnąć, jest też wielki pean pochwalny na rzecz nadziei oraz krzepiący przekaz, że nawet wtedy, gdy nie ma szansy na przetrwanie, zdarzyć się może cud. Trzydziestu trzech mężczyzn, którzy spędzili 69 dni pod ziemią, nie są prezentowani jako bohaterowie. To bardzo ważna perspektywa, że górnicy odsłaniają swoją słabości, lęki, bezradność. Jednocześnie jednak jest w tym pewna siła – siła wspólnoty, siła sojuszu zawartego w obliczu zbliżającej się śmierci, siła nadziei. Połączenie tego, co zwyczajne, i tego, co świadczy o mocy tkwiącej w człowieku, okazuje się podstawą opowieści, w której odnaleźć może się każdy z nas. Nie dlatego, że tak łatwo wyobrazimy sobie nasz pobyt pod ziemią, taka wizja nie jest wcale oczywista, ale z tego powodu, że ekstremalne doświadczenie będące udziałem górników ma w sobie wymiar uniwersalny. Raptem okazuje się, jak ważne jest zbudowanie zaufania w grupie, jak konieczne jest wsparcie ze strony współuczestników niedoli, jak liczy się wiedza, że rodzina robiła wszystko, by doprowadzić do ocalenia, jak istotna jest wiara, że ktoś jest na tyle zainteresowany naszym losem, że będzie próbować uruchomić wszelkie możliwe akcje ratunkowe. Mówiąc inaczej, obecność drugiego człowieka w tym wypadku staje się podstawą wiary w przetrwanie. Samotność prawdopodobnie byłaby dużo bardziej destrukcyjna i niszcząca dla fundamentów tożsamości. Tobar w swoim reportażu nie jest skoncentrowany tylko na uwięzionych górnikach. Opowiada również o tym, jak nierówna jest pozycja tego, kto pracuje pod ziemią, w porównaniu z tymi, którzy zarządzają kopalnią. Ukazuje jednocześnie zmiany zachodzące w mediach. Kiedy górnicy wiedzą już, że zostaną uratowani, próbują dojść do porozumienia w sprawie informowania dziennikarzy o swoich przeżyciach. Wiedzą, że niezależnie od tego, iż przeżyli prawdziwy dramat, ich historia znakomicie nadaje się do sprzedaży. Musi więc dojść do uczciwego podziału zysków. Reporter stara się również pokazać, jak wygląda życie bohaterów po wyjściu na powierzchnię, i odpowiedzieć na pytanie, czy możliwy jest całkowity powrót do normalności po tak traumatycznym doświadczeniu.

Héctor Tobar, Ciemność. Nieopowiedziane historie o trzydziestu trzech mężczyznach uwięzionych pod ziemią i o cudzie, który ich uratował, przeł. Tomasz Bieroń, Wyd. Dowody na Istnienie, Warszawa 2016.