Detektyw a rzeczywistość (T. Cegielski, Detektyw w krainie cudów)

Tadeusz Cegielski znakomicie łączy narrację typowo historyczną z ustaleniami literaturo- i kulturoznawczymi, a także z drobiazgową rekonstrukcją obyczajów z okresu zaznaczonego w podtytule. Fakt ten wydaje się bardzo istotny, gdyż dzięki wspomnianym zdolnościom udaje się autorowi sprawić przyjemność czytelniczą tym, którzy interesują się rozwojem gatunku, ale i prawdopodobnie tym, którzy dopiero o powieści kryminalnej chcą się czegoś ciekawego dowiedzieć. Używam w tym przypadku mało precyzyjnych określeń. Stwierdzenia „prawdopodobnie” i „coś ciekawego” odnoszą się jednak do tej drugiej grupy odbiorców, którym chciałabym książkę polecić. Publikacja ta świetnie się bowiem nadaje do odkrywania wagi literatury popularnej oraz jej wpływu na rzeczywistość współczesnych. Może zachwycić nieprzekonanych i skłonić do refleksji tych, którzy powoli zaczynają odkrywać rolę pełnioną przez produkcje z kręgu pop. Sama należę do grupy pierwszej – tych zainteresowanych gatunkiem – i potwierdzić mogę z pełnym przekonaniem, że usystematyzowanie poczynione przez Cegielskiego jest potrzebne i, co równie ważne, bardzo udane. Warto zaznaczyć, że książka badacza staje się nie tylko opowieścią o związkach powieściowych detektywów z nowoczesnością, ale i intrygującą opowieścią o ówczesnym czytelnictwie, przemianach zachodzących w mediach, kulturze prezentowania i konsumowania tekstów, wreszcie związkach realnych wydarzeń, śledztw i osób z fikcyjnymi postaciami i ich perypetiami. Na kartach książki pojawiają się tak znane nazwiska jak na przykład Edgar Allan Poe, Charles Dickens, Wilkie Collins, Arthur Conan Doyle czy Agatha Christie. Czytelnik ma okazję zetknąć się z analizą wymyślonych przez nich fabuł i bohaterów, ale też może poznać istotne dla rozwoju gatunku elementy biografii pisarzy oraz tło społeczno-historyczne, na tle którego przyszło im tworzyć. Cegielski akcentuje zmiany zachodzące w konstruowaniu postaci detektywa. Zwraca również uwagę na rys emancypacyjny – skupia się nie tylko na piszących kobietach, ale i na pierwszych detektywach, których sposób prowadzenia śledztwa od początku był inny niż ich kolegów po fachu. Dużą zaletą tej publikacji jest nie tylko wspomniane usystematyzowanie wiedzy na temat początków powieści detektywistycznej, ale i włączenie jej perypetii w opowieść o przemianach epoki – obyczajowych, politycznych i społecznych. Dzięki temu Cegielski pokazuje, że kultura nigdy nie jest czymś wyabstrahowanym z rzeczywistości, zawsze natomiast jest częścią świata, w którym powstaje i który opisuje.

Tadeusz Cegielski, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności 1841-1941, Wyd. W.A.B., Warszawa 2015.