Uważność przeżywania i doświadczania (O. Tokarczuk, Czuły narrator)

 

Zbiór esejów Olgi Tokarczuk, choć powstał z tekstów rozproszonych, o których docelowo nie myślano jako o części książki, okazuje się tomem spójnym ideowo, przemyślanym, odsłaniającym konsekwencję myślenia, ale i ewolucję postrzegania literatury. Pisarka dzieli się z czytelnikami nie tylko swoimi refleksjami o książkach, o ich roli w rozumieniu i zmienianiu świata na lepsze, o czytaniu, ale i tym, w jaki sposób wygląda jej proces tworzenia. Nie ukrywa bowiem, że pisanie nierozłącznie powiązane jest z funkcjonowaniem wśród książek, z książkami, dla książek. Jednocześnie pisanie i czytanie zawsze wiąże się z człowiekiem – tym, który czeka na tekst, tym, który tekst pisze, wreszcie tymi ludźmi, którzy dzięki tekstowi ze sobą rozmawiają. Tokarczuk definiując zadania literatury – nie te powstające na zasadzie nakazu, lecz te naturalnie istniejące – nie ukrywa, że ważne jest objaśnianie rzeczywistości. Akcentuje fundamentalną rolę tłumacza, dzięki któremu jesteśmy w stanie zbliżyć się do tego, co nam niedostępne, i który różnicę przesuwa w stronę możliwości poznania. Pisarka wzruszająco, intymnie, a zarazem atrakcyjnie, jeśli weźmiemy pod uwagę opis życia literackiego, pisze o zbawiennym towarzystwie tłumacza podczas spotkań autorskich. Dzielenie języka i dzielenie opowieści zamienia się w przełamanie samotności, ale i wcielenie w życie łączącej i wspólnotowej idei literatury. Czytanie, zdaniem Olgi Tokarczuk, lokuje się miedzy tym, co dobrze znane i co oswaja braki obecne w codzienności (wiąże się z bezinteresownością), a tym, co pozwala zadać pytania o wieczną tajemnicę (proces lektury jako mierzenie się z nieskończonością). Olga Tokarczuk pokazuje również, że pisanie opiera się na wątpliwościach, poszukiwaniach, zadawaniu pytań, szukaniu odpowiedzi, poczuciu, że trafiło się na właściwy trop, i rozczarowaniu, że wybrana droga jednak nie jest tą najlepszą. Mamy więc do czynienia nie tyle z odsłanianiem uprzywilejowanej perspektywy pisarza, co raczej pokazaniem, jak niełatwy bywa proces pisania, dzięki któremu twórca na chwilę przestaje być czytelnikiem, a staje się tym, kto wie trochę więcej i widzi trochę dalej. W książce nie mogło zabraknąć eseju odczytanego z okazji przyznania pisarce Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Idea czułego narratora okazuje się metaforą, która nie po raz pierwszy pojawia się w twórczości Tokarczuk. Mówienie o potrzebie tworzenia słownika nowych słów, stwierdzenie, że człowiek ma duszę, ciało i narratora lub opowiadanie o Krainie Metaksy potwierdzają, że autorkę interesuje to, co nieoczywiste, co wymyka się kategorycznym rozpoznaniom, co umożliwia namysł, zdziwienie, zatrzymanie się. Nietracenie z oczu zwierząt i podmiotowe ich traktowanie to także przejaw wspomnianej w mowie noblowskiej czułości i możliwego potencjalnego wyjścia poza własną tożsamość i poza wspólnotę, której jesteśmy częścią. Czułość otwiera, tak można by myśleć, na to, co nieznane, nie do końca poznane, co marginalizowane i co bywa pomijane. Jest więc zrealizowanym potencjałem kolejnego kroku po uważności, szacunku i ciekawości. Warto!

 

Olga Tokarczuk, Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020.