Siła charakteru (K. Naszkowska, Wygnani do raju. Szwedzki azyl)

Krystyna Naszkowska rozmawia z Polakami, którzy w wyniku antysemickiej nagonki z marca 1968 roku wyemigrowali z kraju i osiedlili się w Szwecji. Jej bohaterami są ludzie sukcesu, ci, którym się udało, i którzy budują w swojej drugiej ojczyźnie markę wokół tego, co jest ich pasją i co umieją doskonale robić. To specjaliści, których Polska może Szwecji pozazdrościć. Kontekst straty i wyrzeczenia się tych, którzy mogliby pracować i rozwijać swoje zdolności w kraju, pojawia się zresztą w sposób naturalny w tle poszczególnych rozmów. Marzec 1968 roku to nie tylko wstydliwa karta historii, ale i przypomnienie, jak łatwo ci, którzy żyli obok siebie, zaczęli nagle piętnować niektórych z tego tylko powodu, że byli Żydami. Dramatyczny charakter tego doświadczenia powraca właściwie w każdej rozmowie. Przywoływany jest nagły ostracyzm, dystansowanie się tych, którzy wcześniej byli blisko, szykanowanie, dyskryminowanie dzieci w szkole, pogardliwe traktowanie, odbieranie własności prywatnej, a nawet zatrzymywanie w więzieniu i uciążliwe przesłuchania. W niektórych rozmowach ów żal i oburzenie sprzed lat pozostają ciągle żywe. Nie ma mowy o wybaczeniu. Jest za to przemyślane i w pełni zrozumiałe odwrócenie się od świata, który kiedyś, choć był swój, okazał się obcy. Naszkowska w taki sposób kieruje rozmową, aby przeżycia związane z odrzuceniem stanowiły zaledwie część opowiadanej historii. Szczególnie interesują ją bowiem to, co było później, a więc odnalezienie się w szwedzkiej rzeczywistości, pokonanie problemów językowych, determinacja w osiąganiu celów. Każda z biografii jest inna. Rozmówcy Naszkowskiej to wydawczyni Noblistów – Dorota (Dorotea) Bromberg, ortopeda leczący znanych Szwedów – Karol Żyto, profesor zajmujący się integracją cudzoziemców – Ryszard Szulkin, badaczka związków między muzyką/literaturą a pracą w korporacjach – Julia Romanowska, ekspert od modemów – Tadeusz Gruber, wybitny reporter – Maciej Zaremba Bielawski, psychiatra i psychoanalityczka – Emilia Białostocka Degenius, znany kryminolog – Jerzy Sarnecki, znakomity architekt – Aleksander Wołodarski oraz dokumentalistka i fotografka – Joanna Helander. Każdy opowiada historię inną, ale i bardzo podobną. Powtarzają się świadectwa antysemityzmu, początkowe zagubienie w nowym miejscu zamieszkania, samotność, postanowienie, by ów nieznany świat jak najszybciej oswoić, wreszcie osiągnięcie stanu, który pozwala na powiedzenie, że jest się u siebie. Kluczowy dla tego ostatniego rozpoznania jest, oczywiście, język. Fragmenty dotyczące poznawania szwedzkiego są zresztą szczególnie ciekawe. Pokazują siłę bohaterów i ich przekonanie, że mimo odrzucenia przez własną ojczyznę, nie można pozwolić wygrać tym, którzy stają po stronie zła. Bardzo dobre.

Krystyna Naszkowska, Wygnani do raju. Szwedzki azyl, portrety: Joanna Helander, Wyd. Agora, Warszawa 2017.