Rozmowa i spotkanie (J. Cortázar, O literaturze. Wykłady w Berkeley, 1980)

Carles Álvarez Garriga w przedmowie przybliża ten fragment biografii Cortázara, którego dotyczy prowadzenie wykładów w Berkeley. Sytuuje głoszone przez pisarza refleksje na temat literatury w kontekście wykładów innych wielkich twórców, jak na przykład Nabokov, Calvino czy Borges. Istotnym punktem odniesienia dla tekstów, które poznajemy, są trzy elementy: niechęć do tego typu publicznych wystąpień, gotowość rozmowy i słuchania tych, którzy są adresatami opowieści, oraz przekonanie o specyfice prozy latynoamerykańskiej. Kolejne wykłady są spisanymi nagraniami, tak więc czytelnik natknie się na przykład na przypisy informujące o niemożności zrozumienia jakiegoś studenckiego pytania. Fakt ten w żaden sposób nie zaburza rytmu wypowiedzi autora, stanowi natomiast warte uwagi przypomnienie, iż mamy do czynienia z tekstem żywym, dziejącym się, powstającym w interakcji z drugim człowiekiem. Na uwagę zasługuje projekt graficzny książki nawiązujący do gry w klasy, a tym samym korespondujący z kultowym dziełem Cortázara pod takim samym tytułem. Zresztą „Gra w klasy” i twórczość pisarza są w dużej mierze bohaterami jego wykładów. Służą sportretowaniu istotnych tez i okazują się ciągle rozwijającym się, dzięki gwałtownym reakcjom czytelników, dziełem. Pisarz dużo miejsca poświęca również opowiadaniu jako gatunkowi. Interesuje go też zderzenie, które następuje poprzez zbliżenie realizmu i fantastyki. Akcentuje swoją otwartość na nieprawdopodobne, co jego zdaniem pozwala na mocniejsze operowanie tym, co realne. Jest przekonany, że pisarz nie powinien pisać do określonej grupy osób. Zdefiniowanie grupy odbiorców prowadzi do autocenzury, a tym samym niszczy potencjalny artyzm możliwy do osiągnięcia. Uważa, że krytycy są uprawnieni do dokonywania wiwisekcji na dziele. To podstawowe zadanie krytyki w stosunku do literatury, którą nazywa żywą. Jest przekonany, że w status biograficzny i twórczy pisarza latynoamerykańskiego wpisane jest bycie pisarzem wygnanym. Wygnanie traktuje i jako metaforę, i jako stan dosłowny będący często udziałem jego kolegów po piórze. Literatura, zdaniem Cortázara, nie jest od udzielania odpowiedzi, ale od zadawania pytań. Ciekawe są również refleksje pisarza dotyczące muzyczności oraz humoru. Autor nie ukrywa, że właśnie za humorem mogą się kryć rzeczy bardzo poważne, rzadko jednak umiemy je tak po prostu dostrzec. Książka ta powinna zainteresować nie tylko wielbicieli twórczości argentyńskiego prozaika, ale również tych, którym nieobce jest krytyczny ogląd sztuki i rzeczywistości. Cortázar bowiem bardziej inspiruje do zadawania pytań, niż stawia na kategoryczne sądy. Uważnie słucha swoich studentów, wchodzi w dialog, myśli i zastanawia się w trakcie wykładów, nie przychodzi z gotową formułą do wygłoszenia. I właśnie ta pewnego rodzaju nieprzewidywalność jest w zamieszczonych w tomie tekstach najciekawsza.

Julio Cortázar, O literaturze. Wykłady w Berkeley, 1980, wydanie oryginalne przygotował: Carles Álvarez Garriga, przeł. Iwona Krupecka, Wyd. W podwórku, Gdańsk 2016.