Oni wiedzą wszystko (D. Young, Stasi i dziecko)

Ten niebanalny kryminał stanowi umiejętne połączenie portretów skomplikowanych, niejednoznacznych bohaterów, mrocznej scenerii, w której mur berliński stanowi nie tylko granicę między Wschodem i Zachodem, ale przede wszystkim między wolnością a zniewoleniem, oraz dusznej atmosfery panującej właściwie wszędzie, bo Stasi jest w stanie kontrolować wszystko. Youngowi udaje się odtworzyć atmosferę panującą w NRD w latach siedemdziesiątych. Szczególnie interesujące w kontekście działania Stasi jest nie tylko ogromna wiedza oficerów na temat obywateli, ale i wyraźnie odczuwana przez nich satysfakcja z tego powodu, że mogą panować nad prywatnością, a nawet intymnością społeczeństwa. Widać to przede wszystkim na przykładzie małżeństwa głównej bohaterki, porucznik Karin Müller. Policjantka oraz jej mąż są manipulowani przez funkcjonariuszy, w efekcie czego poddawana jest w wątpliwość nie tylko miłość, ale i przyjaźń. Każdy z bohaterów przekona się, że tak naprawdę nikomu nie można ufać. Triumfatorem więc, niezależnie od postępów śledztwa i odkryć, pozostanie Stasi. Bohaterka i jej zastępca Werner Tilsner zostają wezwani do dość nietypowej śmierci. Oto okazuje się, że w okolicach muru berlińskiego zastrzelono nastolatkę uciekającą… na Wschód. Nie tylko kierunek ucieczki jest nietypowy, policjantów niepokoją też dziwne ślady. Odkrywają, że na miejscu przestępstwa była limuzyna – taka, jaką jeżdżą przedstawiciele władz, a zastrzelenie zostało upozorowane – strzały oddano już do martwego ciała. Zagłębiając się w sprawę bohaterowie odkrywają pewne wyjątkowo mroczne miejsce, właściwie więzienie, choć tak naprawdę dom poprawczy dla dzieci i młodzieży. To, co dzieje się w tej niezwykle patologicznej instytucji wzorowane jest na autentycznym ośrodku. Poznajemy losy młodych ofiar, odkrywając łamanie psychiki i stygmatyzowanie ciał odbywające się za zgodą państwa i przyzwoleniem opiekunów. Niektóre fragmenty biografii młodych przypominają nasze polskie „300 mil do nieba”, niestety, w tym wypadku bez happy endu.

David Young, Stasi i dziecko, przeł. Katarzyna Sosnowska, Wyd. Marginesy, Warszawa 2016.