Skutki nienawiści (P. Brykczyński, Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce)

Książka Brykczyńskiego to publikacja historyczna poświęcona zamordowaniu prezydenta Gabriela Narutowicza oraz atmosferze towarzyszącej temu wstydliwemu dla przeszłości Polski wydarzeniu. Książka nie byłaby tak ciekawa, gdyby odnosiła się tylko do czasów minionych. W trakcie lektury wysuwa się natomiast na plan pierwszy jej uniwersalność. Autorowi udaje się bowiem pokazać nie tylko specyfikę tamtych czasów, ale i pewne reguły życia społecznego i politycznego, które sprzyjają narodzinom nienawiści i antysemityzmu. Kluczowa dla całej opowieści jest tytułowa metafora „gotowych na przemoc”. Brykczyński udowadnia odpowiedzialność polityczną endecji za uliczne zamieszki i antysemickie marsze. Mocno zostaje zaakcentowany negatywny udział w tych wydarzeniach studentów oraz łatwość uczynienia kogoś adresatem bezpodstawnej agresji z racji tylko i wyłącznie uznania, ze ów ktoś jest Żydem. Bardzo interesująco i mrocznie zarazem wybrzmiewa z jednej strony światowość Narutowicza, z drugiej zaściankowość protestów, napędzanych oskarżeniem o wybór przez mniejszości narodowe. Na uwagę zasługuje symboliczna wina tych, którzy umywali ręce, udając, że nic się nie dzieje, rozmywając wcześniej udzielone poparcie, wycofując się na pozycje, które pozwalały na niewyrażanie swoich poglądów. Brykczyński bardzo mocno akcentuje polityczne stanowisko Piłsudskiego, który odcinał się od antysemityzmu i długo blokował ewentualne ujawnianie się takich tendencji we własnym obozie. Bardzo ciekawie prezentuje się wątek zamachowca. Autor nie tylko przedstawia sylwetkę Eligiusza Niewiadomskiego, antysemicki charakter zabójstwa, ale i rekonstruuje postrzeganie w mediach i w społeczeństwie jego czynu. Wyraźnie widać przejście od przymusu potępienia do coraz chętniej wyrażanego poparcia i dążenia do uczynienia przestępcy bohaterem.

Paweł Brykczyński, Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja w międzywojennej Polsce, przeł. Michał Sutowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2017.