Zaangażowanie (J. Valtonen, Nie wiedzą, co czynią)

Psychologiczna powieść Valtonena to bardzo ciekawy przykład zbudowania historii wokół namiętności i jej braku, pasji i obowiązku, prób zmieniania świata i usiłowania zachowania istniejącego status quo. „Nie wiedzą, co czynią” okazuje się niebanalnym głosem w sprawie zaangażowania. Nie tylko społecznego, ale – tak chciałoby się powiedzieć – jako takiego. Kiedy Joe Chayefski, młody mężczyzna, którego czeka wielka kariera naukowa, związuje się z Aliną i decyduje się na zamieszkanie w Finlandii, podejmuje decyzję. Kiedy postanawia wrócić do Stanów, zostawić żonę i dziecko, również podejmuje decyzję. Gdzieś w tle wspomnianych dwóch decyzji mamy pragnienie bycia naukowcem i realizowania swoich pasji tam, gdzie jest więcej możliwości. Znajdziemy też niezdefiniowaną do końca ucieczkę przed odpowiedzialnością, nieprzewidywalnością, innością. Joe ewidentnie lepiej się odnajduje w świecie, który dobrze zna. Finlandia, choć początkowo go intryguje, szybko okazuje się miejscem obcym i podatnym na krytykanctwo. Valtonen pisze zatem powieść o zaangażowaniu w pracę i braku zaangażowania w rodzinę. Prezentuje historię zaangażowania w badania naukowe i równie wielkiego zaangażowania w spokój i porządek panujący w najbliższym otoczeniu. Druga rodzina, jaką bohater zakłada w Stanach Zjednoczonych, jest dużo bardziej wpisana w rytm działań podejmowanych przez mężczyznę na co dzień. Wszystko zaczyna wyglądać inaczej, gdy ludzie zaangażowani w walkę o prawa zwierząt zaczynają oprotestowywać eksperymenty prowadzone przez Chayefskiego. Zaangażowanie jest po obu stronach. Joe uważa, że badania na zwierzętach są potrzebne, jego przeciwnicy są innego zdania i oskarżają go o zadawanie zbędnego cierpienia istotom żywym. Zderzenie tych dwóch wizji odbija się negatywnie na prywatności bohatera. Kiedy zaangażowani ekolodzy zaczynają zagrażać jego rodzinie, mamy do czynienia z jeszcze innym zaangażowaniem, a mianowicie próbą ochrony własnego bezpieczeństwa. Valtonen proponuje też czytelnikom opowieść o nieuchronności losu, a więc w pewnym sensie o zaangażowaniu przychodzącym ze strony przeznaczenia. Spotkanie po latach ojca i niewidzianego od wielu lat syna będzie zderzeniem dwóch racji – pozornej racjonalności i pozornego szaleństwa. Mamy też tutaj do czynienia z jeszcze innym konfliktem pokoleń. Joe i jego córki to z kolei tradycja i nowoczesność postawione naprzeciwko siebie, ale też istotne pytanie o granice korzystania, używania i bycia używanym przez nowe technologie.

Jussi Valtonen, Nie wiedzą, co czynią, przeł. Sebastian Musielak, Wyd. W.A.B., Warszawa 2017.