Po latach (A. Pamuła, Polacos. Chajka płynie do Kostaryki)

Reportaż Anny Pamuły stanowi próbę zmierzenia się z ograniczeniami pamięci oraz wyzwaniami czyhającymi na tych, którzy mimo upływu kilkudziesięciu lat nie potrafią zapomnieć świata, który kiedyś opuścili na zawsze. Autorka opowiada historię polskich Żydów, którzy w pierwszej połowie XX wieku wyjeżdżali na Kostarykę. Mamy więc do czynienia z opowieścią o losie emigranta, ale i z historią uciekających przed Zagładą. Reporterka rozmawia z ludźmi, którzy decydują się opowiedzieć to, czego od dawna już nie wspominali – rzeczywistość, która trwale zapisała się w ich pamięci jako świat dzieciństwa lub młodości. Reporterka traktowana jest przez starszych ludzi jak dziecko, któremu trzeba pomóc. Starsi rozmówcy chętnie jej matkują, ale jednocześnie ufają temu, że dzięki jej pracy ich biografie przetrwają. Autorka portretuje Kostarykę jako miejsce, które stało się domem dla przybyszy z Polski. Nazwa „polacos” utrwaliła się tam mocno – utożsamiając Żydów z Polakami i oznaczając osoby prowadzące handel obwoźny, bo tym parali się zazwyczaj imigranci. Pamuła pokazuje świat, który choć egzotyczny, został przez bohaterów oswojony. Jednocześnie rzeczywistość ta ma w sobie nadal gen obcości, bo wspomnienie rodzinnych miasteczek i pozostawionych w Polsce bliskich jest ciągle żywe. Niestety, równie intensywnie zapisały się w pamięci przeżycia traumatyczne, związane z antysemityzmem. Pamuła interesująco zresztą rekonstruuje ów świat przeszłości, zderzając go ze światem współczesnym i odsłaniając ciągle istniejące negatywne nastawienie niektórych Polaków do Żydów. Książka odkrywa ten epizod polskiej emigracji, który nie jest powszechnie znany. Za to należą się słowa uznania dla autorki. Trochę szwankuje co prawda forma tego reportażu, dużym tąpnięciem dramaturgicznym jest zwłaszcza zakończenie, ale zaproponowana czytelnikom opowieść w dużej mierze rekompensuje owe niedociągnięcia.

Anna Pamuła, Polacos. Chajka płynie do Kostaryki, Wyd. Czarne, Wołowiec 2017.