Przeciwko niewidzialności (E. Brum, Kolekcjoner porzuconych dusz. Reportaże z Brazylii; D. Kulick, Śmierć w lesie deszczowym. Ostatnie spotkanie z językiem i kulturą)

Zarówno publikacja Eliane Brum, jak i książka Dona Kulicka, to reportaże wyraźnie opowiadające się po stronie pamięci. Widać również, że w obu przypadkach pamięć traktowana jest szerzej – nie tylko w odniesieniu do przeszłości, ale z wyraźnym zaakcentowaniem jej dziania się, zmieniania i znikania w teraźniejszości. Nie da się nie zauważyć również wyartykułowania potrzeby praktykowania działań na rzecz pamięci, bo bez nich zapomnienie zbyt szybko może objąć rejony, których nie da się potem odzyskać. Brum już na początku swojej książki kładzie nacisk na specyficzną perspektywę towarzyszącą postrzeganiu Brazylii. Z jednej strony akcentuje dość powszechną nieznajomość tego kraju, z drugiej kładzie nacisk na to, że w opowieść, na którą się decyduje, wpisana jest wielość. Z kolei Kulick próbuje zrezygnować z nierównej relacji, na jaką antropolodzy skazywali przez lata podmioty swoich badań. Oboje, co ważne, wyjaśniają na początku to, jak widzą siebie w opowiadanej historii, co chcą osiągnąć i pokazać, czego nauczyli się w trakcie swoich rozmów i spotkań, wreszcie jak niełatwe jest zanotowanie współczesności wtedy, gdy ma się świadomość błyskawicznego jej przemijania. Rozbudowane wstępy w obu książkach to ważna próba objaśnienia własnego warsztatu, tego, jak spotkanie z bohaterem tekstu, może zmienić również reportera lub badacza, ale i jak ważne jest dostrzeganie odpowiedniego momentu po to, by nie stracić tego, co będzie już nie do odzyskania. I Brum, i Kulick stawiają na empatię. Próbują przebić mur powierzchowności, który skrywany bywa często pod podszewką egzotyki. Różne Brazylie, ale i różne oblicza wioski Gapun w Papui-Nowej Gwinei, opowiedziane zostają tak, by najważniejszy był człowiek – nie ten, który zapisuje opowieść, ale ten, który zawierza swoją historię przybyszowi.

 

Eliane Brum, Kolekcjoner porzuconych dusz. Reportaże z Brazylii, przeł. Gabriel Borowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020; Don Kulick, Śmierć w lesie deszczowym. Ostatnie spotkanie z językiem i kulturą, przeł. Aleksandra Czwojdrak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.