Kultura i przywileje (M.V. Gustavsson, Klub. Seksskandal w Komitecie Noblowskim)

Ta książka powinna być wydarzeniem literackim! Nie tylko dlatego, że mamy do czynienia ze znakomicie napisanym reportażem, ale także z tego powodu, że Matilda Voss Gustavsson, obnażając trwające wiele lat wykorzystywanie władzy płynącej z przynależności do elit, pokazuje tak naprawdę rzecz dużo szerszą niż tylko analizę tego szczególnego przypadku. Jej dziennikarskie śledztwo to odsłonienie w wymiarze uniwersalnym destrukcyjnej siły płynącej z hierarchizacji, władzy, patriarchatu i przywilejów związanych z kreowaniem opinii. To bardzo ważny kontekst, bo Gustavsson nie ukrywa, że właśnie przekonanie o realnym wpływie na dalsze funkcjonowanie ofiar w świecie kultury przyczyniało się do milczenia i wypierania tego wszystkiego, co tak naprawdę było łamaniem prawa. W pewnym więc sensie „Klub” nie jest tylko opowieścią o budowaniu środowiskowej klasy uprzywilejowanej, do której dostęp mają tylko wybrani, wskazani, zaakceptowani. To również precyzyjne odtworzenie sposobu działania. Mąż jednej z członkiń Komitetu Noblowskiego, Jean-Claude Arnault, to główny negatywny bohater książki. Dopuszcza się molestowania, przemocy seksualnej, szantażu, gróźb i wykorzystywania wpływów posiadanych dzięki bliskim związkom z tymi, którzy kreują szwedzki świat kultury. Drugą, mniej może wyeksponowaną, negatywną bohaterką jest jego żona, wybitna szwedzka poetka, Katarina Frostenson. To ona milcząco wspiera męża, milczy, gdy mogłaby zaprotestować, nie reaguje na sytuacje, które tej reakcji wymagają. Bycie w elitarnym gronie twórców wiąże się więc w tej opowieści z koniecznością doświadczenia upokorzenia, wyrzeczenia się siebie i bycia potraktowaną jak przedmiot. Gustavsson przytacza relacje kobiet, dla których wyjątkowo trudnym momentem do przepracowania był fakt uświadomienia sobie, że ten, kogo uznawały za autorytet, okazywał się osobą wykorzystującą swoją uprzywilejowaną pozycję do czerpania korzyści seksualnych. Śledztwo młodej dziennikarki wstrząsnęło nie tylko Szwecją, ale właściwie dużą częścią świata. To dzięki ujawnieniu wieloletnich nadużyć na rok przerwano przyznawanie Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W roku 2019, jak pamiętamy, ogłoszono dwie nagrody – doceniono laureata z bieżącego roku i wskazano laureatkę za rok ubiegły. Reportaż Gustavsson jest niezwykle ciekawy także z innego powodu. Autorce udaje się pokazać kolejne momenty śledztwa. Ujawnia, jak widziała siebie w opisywanym układzie, wskazuje to, co jej pomogło w skutecznym zdobywaniu informacji, a co mogło zaszkodzić, opowiada, w jaki sposób była traktowana, ale i jak sama się zmieniała w miarę słuchania kolejnych świadectw ofiar Arnaulta. „Klub” okazuje się więc historią zmieniającą jedną z najważniejszych nagród literackich na świecie. To nie jedyna zaleta pracy Gustavsson. Równie ważne jest wspomniana dekonstrukcja działania strefy wpływów, przywilejów w kulturze i chwiejnych, nie zawsze uczciwych fundamentów reguł oceniania, doceniania i wskazywania. Lektura obowiązkowa!

 

Matilda Voss Gustavsson, Klub. Seksskandal w Komitecie Noblowskim, przeł. Justyna Czechowska, Wyd. Wielka Litera, Warszawa 2020.