Blizna (Mur. 12 kawałków o Berlinie, red. A. Wójcińska)

Zbiór reportaży pod redakcją Agnieszki Wójcińskiej to intrygujący portret muru berlińskiego, przywoływanego nie tylko w sposób dosłowny, ale i metaforyczny. Duże uznanie należy się pomysłodawczyni tomu za niebanalne podejście do tematu i odsłonięcie różnorodności i wielości wpisanych we wspomnienie tego, co dzieliło, pamięć o przeszłości i współczesne renegocjowanie sensów. Polscy i niemieccy reporterzy pokazują, jak mocno mur berliński wrył się w biografie ludzi oraz jak bardzo jest obecny także dzisiaj, gdy nawiązywać możemy do niego jako do symbolu. Ważnym uzupełnieniem tekstów są surowe, zakorzenione w codzienności zdjęcia Filipa Springera. Opatrzone komentarzem budują napięcie wokół słowa „blizna” – ślad po murze jest ciągle obecny wizualnie, ale i poprzez konsekwentne zawierzenie pamięci. Łączenie tego, co było, z tym, co jest lub co przyszło po upadku muru berlińskiego, stanowi nie tylko fascynującą analizę słowa „pojednanie”, ale i okazuje się znakomitą i mocną w swojej wymowie refleksją o polityce, która niszczy życie zwykłych ludzi. Na uwagę zasługują reportaże poświęcone tęsknocie za wolnością i uwikłaniu w historię. Zapada w pamięć opowieść o tych, którzy kopali tunele po to, by umożliwić ludziom ucieczkę i by wesprzeć łączenie się rodzin („Fluchthelfer” Agnieszki Wójcińskiej). Autorce udaje się oddać dramatyzm tamtych czasów oraz nostalgię wpisaną w teraźniejsze wspominanie przeszłości. Interesujący, bo odsłaniający schizofreniczny wymiar pojednania, jest reportaż poświęcony synowi Helmuta Kohla, Walterowi („Rewolucja Waltera K.” Macieja Wasielewskiego). Nie ma tu zbędnego ekshibicjonizmu oraz nadużywania emocjonalności, dzięki temu większa jest siła rażenia opowieści. Autorzy reportaży, jak już wspominałam, nie tylko sięgają do przeszłości. Interesuje ich na przykład kwestia asymilacji imigrantów (Katarzyna Brejwo w „Tylko nie matura, córeczko” pisze o trudnych losach Turczynek, których rodziny odwołują się do mrocznej w tym wypadku tradycji honoru) czy radzenie sobie z historią młodych Izraelczyków decydujących się na zamieszkanie w Niemczech („Las palmowy, las sosnowy” Magdaleny Kicińskiej). Mur berliński staje się nie tylko ważną częścią biografii społeczeństwa i biografii jednostek. To także na tyle perfidny projekt zrealizowany przed laty przez ludzi dla ludzi, że do dzisiaj okazuje się i ostrzeżeniem, i zagrożeniem, i przypominającym „inny świat” wspomnieniem. Bardzo dobre.

Mur. 12 kawałków o Berlinie, red. Agnieszka Wójcińska, fotografie: Filip Springer, Wyd. Czarne, Wołowiec 2015.