Tytuł
reportażu Kaliny Błażejowskiej przywodzi na myśl inną publikację poświęconą
akcji T4, stanowiącej zaplanowany mord osób doświadczających „życia niewartego
życia”, a więc chorych psychicznie, upośledzonych umysłowo, niepełnosprawnych,
ale i sprawiających trudności wychowawcze. To „Wybrańcy” Steve’a Sem-Sandberga,
znakomita opowieść o wiedeńskim ośrodku Spiegelgrund – o tych, których skazano
na śmierć i o tych, którzy na tę śmierć skazywali. Szwedzki dziennikarz, który gatunkowo
równie chętnie korzysta z konwencji powieściowej, jak i z reportażu,
przewrotnie używa słowa „wybrańcy” – w sensie negatywnym będą nimi ci, których
odznaczono jako niezasługujących na życie, w sensie pozornie pozytywnym ci,
którzy dali sobie prawo do posiadania władzy nad cudzym życiem. Podobny
charakter ma słowo „bezduszni” zastosowane przez Błażejowską – to ci, którzy mają
nie mieć duszy, a więc nie muszą żyć, ale i ci, którzy bez wyrzutów sumienia i
etycznych wątpliwości wykonują polecenia i pracowicie skazują na śmierć
kolejnych pacjentów. Reporterka w podtytule decyduje się na sformułowanie „zapomniana
zagłada chorych”. O akcji T4 możemy czytać w „Szpitalu Przemienienia” Stanisława
Lema – to, oczywiście, klasyka, ale i w wydanych całkiem niedawno powieściach –
w „Rauszu” Tomasza Białkowskiego i „Górze Tajget” Anny Dziewit-Meller. Na czym
polega wyjątkowość opowieści Błażejowskiej? Na daniu świadectwa w pewnym sensie
niemożliwego. Reportaż spina się bardzo ciekawą, bo etycznie uwikłaną klamrą.
Na początku pojawia się deklaracja bezradności i usankcjonowania zapomnienia –
reporterka słyszy, że nie ma sensu szukać świadków, bo dzisiaj już ich nie ma.
Na końcu okazuje się, że z tej smutnej i odsłaniającej ogrom zła historii da
się wyłuskać przetrwanie, pamiętanie, a więc i pośrednio odebranie zwycięstwa
oprawcom. Kalina Błażejowska przygląda się historii trzech miejsc – dziecięcej kliniki
psychiatrycznej w Lublińcu, zakładu psychiatrycznego w Gostyninie i domu opieki
w Śremie. To, co szczególnie uderza w jej ustaleniach, to systemowość i
powtarzalność działań w kontekście innych tego typu ośrodków. Na plan pierwszy
wysuwa się zdominowanie rodziców kategorią wiedzy i eksperctwa ze strony tych,
którzy zajmują się chorymi pacjentami. Ta klasowa, ekonomiczna i związana z
wykształceniem nierówność pozwala na właściwie nieograniczoną władzę nad osobami,
które w jakiś sposób „nie pasują” do przyjętych norm. Powoduje też przyjmowanie
informacji o śmierci bez pytań i protestów. Na szczególną uwagę zasługują
relacje świadków i ocalonych. Wydawało się, że już ich nie ma, a nawet jeśli
gdzieś są, to nie zechcą mówić. Tymczasem reporterskie śledztwo autorki
uruchamia przeszłość. Błażejowska, co ważne, nie eksponuje nadmiernie swojej
obecności i własnych emocji. Te ostatnie ujawnia, ale jednocześnie zachowuje właściwie
proporcje. Jej własne zaangażowanie można potraktować jako formę oddania
szacunku ofiarom oraz wyraz determinacji w działaniu na rzecz uzyskania odpowiedzi.
Bardzo dobre.
Kalina Błażejowska, Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych, Wyd. Czarne, Wołowiec 2023.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz