Wykluczenie (A. Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie)

 

Autorzy książki pokazują, że polski rasizm to nie jest określenie ani przypadkowe, ani błędne. Nie stanowi też próby nadania większej siły rażenia temu, co jest marginalne i tak naprawdę rzadko spotykane. Kościańska i Petryk zmuszają więc czytelników nie tylko do przyjrzenia się sobie, ale i temu, co niekiedy bywa bagatelizowane, a tak naprawdę także kwalifikuje się do tego, by mówić o polskim rasizmie. Dużym atutem książki jest uporządkowany tok wywodu, dobre eksponowanie ważnych wątków, pokazanie różnych aspektów dziejącego się wykluczenia, a także przywołanie przykładów i tych pozornie niewinnych (jak np. Murzynek Bambo), i tych spektakularnych (jak np. pogrom w Mławie na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku). Czarnoskórzy, Żydzi, Cyganie, Arabowie – to oczywiście najczęściej przywoływane grupy. Jednak autorzy nie ukrywają, że stygmatyzowanie inności wiąże się z łatwością manipulacji, odwoływaniem się do niskich instynktów, bazowaniem na zachowaniach stadnych i rozmywaniem poczucia winy poprzez uczestnictwo w działaniach grupy. W efekcie oprawcy łatwo się usprawiedliwiają. Skuteczność stosowanych przez nich zabiegów retorycznych sprawia, że niejednokrotnie to właśnie ofiary bywają obwiniane za zło, które miało miejsce. W książce mamy do czynienia z perspektywą historyczną, ale i jednocześnie współczesną. Szybko bowiem odkrywamy, jak pewne argumenty i procesy odradzają się w następnych pokoleniach obrońców czystości rasy. Bardzo ciekawym wątkiem jest walka o kobiety i rzekoma ochrona kobiet przed Obcymi. Co ciekawe, autorzy o tym wspominają, działania te mają charakter jednostronny. To kobieta sprzedaje się Obcemu i to kobietę kradnie Obcy. Mężczyzna musi więc swoje rodaczki chronić. Wbrew jej woli co prawda, ale dla obrońcy nie ma to większego znaczenia. Kobieta jest w jego rozumieniu istotą bezwolną – tę ze swojego kraju trzeba bronić, z tych obcych można korzystać, bo takie czyny tylko wzmacniają męskość. Lektura przypominająca i ostrzegająca. Warto. Ku refleksji.

 

Agnieszka Kościańska, Michał Petryk, Odejdź. Rzecz o polskim rasizmie, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2022.