Rzeka jako paradoks sprzeczności (C. Magris. Dunaj)

Książka Magrisa to oryginalne połączenie eseju, prozy poetyckiej, narracji typowo podróżniczej i biografii miejsca. Istotnym wyznacznikiem owej gatunkowej mieszanki jest erudycja oraz swoboda wpisana w przemieszczanie się, obserwowanie, przeżywanie i przypominanie. Autor rezygnuje z chronologicznego odtworzenia historii rzeki oraz tego, co wokół niej się działo. Dunaj cały czas przywoływany jest jako pretekst, nie przestając być jednocześnie kluczowym punktem odniesienia. Służy porządkowaniu opowieści, ale i zarazem rozbija ów porządek od środka – tak, jakby nurt rzeki swoją nieprzewidywalność przenosił na ludzi, miasta i czas. Magrisowi udaje się oddać klimat miejsca poprzez zasugerowanie niemożności zdefiniowania do końca, zdefiniowania pełnego, zdefiniowania zamykającego. To, co się skończyło, wydaje się ciągle trwać. Wielkie miasta, Wielka Historia, tylko pozornie mali i mało znaczący ludzie – opisani i przypisani do Dunaju zyskują nowy kontekst. Pojawiają się odniesienia do konkretnych biografii, dzieł literackich, kulturowych przemian, budowli. Barwy, kształty oraz wydawane przez rzekę dźwięki stają się źródłem pamięci. Dunaj jest świadkiem wydarzeń, ale i rodzajem żywego pomnika, który przeciwstawia się zapomnieniu. Wczoraj miesza się z dzisiaj, a pytaniu o przestrzeń w kontekście nośników pamięci towarzyszy pewność znaczenia, wpisanego w rzekę jako niemą, ale jednak i aktywną towarzyszkę, obserwatorkę, uczestniczkę tego, co zmienia otoczenie oraz je utrwala. Intrygujące.

Claudio Magris, Dunaj, przeł. Anna Osmólska-Mętrak, Joanna Ugniewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.