Uchwycenie procesu (Sz. Drobniak, Gęsi odpoczywają na Gotlandii)

 

„Gęsi odpoczywają na Gotlandii” to esej intymnego spotkania. Tak można by określić ten typ pisania – wyciszonego, wsłuchanego w przyrodę, będącego w symbiozie z tym, co wokół, dostrzegającego zmianę, ale i to, co w jakiś sposób nienaruszalne. Drobniak w pewnym sensie staje się archiwistą tego, co nieuchwytne. Interesuje go proces stawania się, a więc to wszystko, co jeszcze jest i już przestaje być, lub odwrotnie – to, co jeszcze jest zapowiedzią, ale już wiadomo, że będzie. To także opowieść o braku, który tak naprawdę stanowi próbę oddania pełni. Mam na myśli stan utraty dostępu do właściwych słów, którymi można by nazwać wyspę – to, co się widzi, i to, co w związku z nią się czuje. Esej Drobniaka okazuje się tekstem fundowanym na zmysłowości. Uważny czytelnik szybko dostrzeże, jak wiele tutaj zapachów, dźwięków, światła w różnych odcieniach, tego wszystkiego, co można ocenić za pomocą dotyku, kolorów. Można by także powiedzieć, że dużo w tym tekście jest wyciszenia i usunięcia się w cień. Nie chodzi jednak o zmarginalizowanie autorskiej obecności, a raczej o wrośnięcie w przestrzeń, zakorzenienie się w niej, przyzwyczajanie się do niej za każdym razem od nowa, ale zawsze bez kolonizatorskich zapędów. Intrygujące.

 

Szymon Drobniak, Gęsi odpoczywają na Gotlandii, Wyd. Czarne, Wołowiec 2025.

Między życiem a śmiercią (A. Paduch, Trzewia)

 

Ależ to jest dobra proza! Przemyślana, precyzyjnie operująca słowem, dobrze rozgrywająca wiodącą metaforę, pełna wewnętrznego napięcia, choć jednocześnie w jakiś sposób lekka, bo rozumiejąca, że to, co straszne i trudne, bywa częścią codzienności. Ileż w tej książce różnych sensów! Wspaniała! Aleksandra Paduch pisze fragmentami. Kolejne sceny, obrazy, impresje odsłaniają przed czytelnikami rytm codzienności trzypokoleniowej rodziny. Relacje między jej członkami odsłaniane są i jednocześnie zakrywane za pomocą jedzenia. To właśnie posiłki stanowią punkt odniesienia, który znakomicie oddaje to wszystko, co istotne społecznie i rodzinnie ważne. Zajadana więc jest samotność, zażera się biedę, spożywa się, by zapomnieć, ale i by pamiętać, je się w nadmiarze, bo braki – nie tylko te materialne – bywają bolesne, jedzeniem zaklina się rzeczywistość, ale też bywa inaczej – to, co się je, lub to, co się pije, bywa również magiczne. Jedzenie, niezależnie od formy, którą przybiera, powiązane jest z życiem. Zdarza się jednak, że stanowi reakcję na śmierć. Fascynująca jest u autorki umiejętność uchwycenia za pomocą zdania lub miast i miejsc przypisanych do starszego pokolenia tego wszystkiego, co zawiera się w konsekwencjach wojny i nieuchronnego naznaczenia stratą. Choć na stronach tej książki w wielu miejscach, użyję tego słowa, buzuje życie, to jednocześnie mocno oddziałuje na czytelnika obecna w niej także i to wyjątkowo dotkliwie śmierć. Lektura obowiązkowa!

 

Aleksandra Paduch, Trzewia, Wyd. Czarne, Wołowiec 2025.

Obcość (S. Manguso, Kłamcy)

 

Opowieść o nieudanym związku to, wydawałoby się, banał. A jednak Sarah Manguso unika schematów i oferuje swoją historią coś boleśnie świeżego. Pisze o małżeństwie Jane i Johna w sposób oddający rwany rytm codzienności. Mam więc opowieść spisaną w pozornie niedoskonały sposób, ale tak naprawdę szybko odkrywamy w tym sposobie zapisu chęć uchwycenia wątpliwości, prób oszukiwania siebie, niechęci do tego, co prawdziwe, i kurczowego trzymania się tego, co wymarzone. „Kłamcy” to w pewnym sensie powieść zapisująca permanentny kryzys, któremu kobieta od początku zaprzecza, aż w końcu nie może i nie umie już udawać, że związek jest udany. I właśnie to jest w tej historii najciekawsze. W trakcie lektury właściwie od początku zadajemy sobie pytanie, dlaczego w ogóle Jane zainteresowała się Johnem. Wszystko to, co mogłoby być z nowo poznanym mężczyzną skojarzone, tutaj jest zaprzeczeniem oczekiwań. John zawodzi w każdej dziedzinie życia. Nie można na nim polegać w codzienności, nie interesuje się tym, co dzieje się w domu, zazdrości Jane sukcesów, ale sam nie robi nic, by swoje szanse na satysfakcję z pracy zwiększyć, jest złym ojcem, lekceważy potrzeby kobiety itd. Ta lista grzechów mogłaby być dużo dłuższa. A jednak Jane z jakiegoś powodu z nim wytrzymuje, nie myśli o rozwodzie, zakłada, że wszystko wróci do normy, choć owej normy tak naprawdę nigdy nie poznała. To uwikłanie i uzależnienie od mężczyzny zaczyna nas, czytelników, fascynować. Manguso udaje się dobrze pokazać to, co nieracjonalne i nielogiczne, a jednak zdarzające się dość często.

 

Sarah Manguso, Kłamcy, przeł. Ewa Borówka, Wyd. Filtry, Warszawa 2025.