W
angielskiej wersji podtytułu monumentalnej biografii Pol Pota natkniemy się na
określenie „Anatomia koszmaru”. W wersji polskiej zdecydowano się na czytelne
odniesienie do jednego z najważniejszych świadectw na temat dyktatury
Czerwonych Khmerów, a mianowicie do książki Hanga Ngora „Pola śmierci”. W obu
przypadkach zaakcentowany zostaje dramat mieszkańców Kambodży, co w tym
kontekście jest najistotniejsze, sam Pol Pot natomiast jawi się jako sprawca,
demiurg, okrutny ideolog. Philip Short na początku swojej książki mocno
akcentuje fakt, iż historyk bardzo przypomina detektywa. Tym samym opisuje swój
sposób pracy oraz wyzwania czyhające na badacza zajmującego się historią XX
wieku: „Współczesne dokumenty, zeznania świadków, ich późniejsze wspomnienia,
porównane i połączone z innymi źródłami dostarczają zasadniczych wskazówek co
do natury ukrytej za nimi »zbrodni«, czyli prawdy historycznej. Badacz stara
się wydobyć z tej amorficznej masy szczegółów portret bohatera lub antybohatera
opowieści” (s. 9). Deklaracja Shorta każe nam się zastanowić nad pułapkami
czyhającymi na tego, kto czerpie ze świadectw osób, które były świadkami,
ofiarami lub uczestnikami wydarzeń. W zależności od tego, jaką rolę ludzi ci
pełnili i jaki jest ich stosunek do wydarzeń z przeszłości, takie są też ich
wypowiedzi. Historyk, co sugeruje Short, musi więc być czujmy i uważny. W
przypadku Pol Pota mamy do czynienia z człowiekiem odpowiedzialnym za, jak
podają niektóre źródła, śmierć blisko 2,5 miliona ludzi. Mówienie o nim jako o
zbrodniarzu wydaje się oczywiste. Tymczasem Short pokazuje, że nie dla wszystkich
ocena decyzji przywódcy jest jednoznaczna. Są i tacy, którzy nadal go
podziwiają. Wielkim atutem sposobu opowiadania historyka jest więc pokazanie dwuznaczności
ocen wpisanej w wydarzenia, które określamy mianem ludobójstwa. W efekcie więc
Pol Pot – antybohater – dla niektórych staje się bohaterem. Oprócz szczegółowej
rekonstrukcji wydarzeń prowadzących do objęcia władzy w państwie przez
Czerwonych Khmerów Short skupia się na barwnych, intrygujących, nieoczywistych
portretach twórców rewolucji. Relacjonując wprowadzane przez nich w życie idee
pokazuje, jak nasiąkli ideami komunistycznymi we Francji, by następnie stworzyć
niepowtarzalną, wyjątkowo okrutną i bezlitosną wersję komunizmu w Kambodży.
Rekonstruowanie kolejnych składowych ideologii, a także pokazywanie w jaki
sposób los Kambodżan powiązany był z decyzjami Zachodu (Francja i USA) oraz
Chin, Wietnamu i Tajwanu, okazuje się arcyciekawą lekturą ujawniającą wzajemne
zależności, uwikłania i wyrzeczenia związane z chęcią uzyskania korzyści.
Bardzo interesujące są na przykład różnego rodzaju kwestie kulturowe wyjaśniane
przez autora. Na uwagę zasługuje na przykład wątek traktowania kraju przez
monarchę jako prywatnej własności lub motyw praktykowania pewnych obyczajów w
Kambodży, które można porównać z niektórymi zwyczajami w Afryce. Książka Shorta
to nie tylko znakomicie opisana biografia Pol Pota, ale również opowieść o
idei, której celem było zniszczenie człowieka jako jednostki i uczynienie z
niego bezmyślnej maszyny pracującej na rzecz, rzekomo będącej wcieleniem
doskonałości, wspólnoty. To, że człowiek uczynił takie rzeczy człowiekowi,
oczywiście, przeraża. Short jednak nie pozwala nam pozostać w zadziwieniu i
oburzeniu jako reakcjach na okrucieństwo, sugeruje bowiem, że zło jest cały
czas obecne wśród nas, ciągle czyha na swój czas i zawsze może się obudzić. Także
dzisiaj. W efekcie więc jego historyczna opowieść staje się również
ostrzeżeniem natury moralnej.
Philip
Short, Pol Pot. Pola śmierci, przeł. Sebastian Szymański, Wyd. Prószyński i
S-ka, Warszawa 2016.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz