Świat, którego już nie ma (A. Mencwel, Toast na progu)

Publikacja Andrzeja Mencwela to znakomite połączenie prozy (auto)biograficznej, perspektywy mitograficznej oraz eseju socjologiczno-kulturoznawczego. Temat, który podejmuje autor, potraktowany zostaje z czułością, świadomością większej wiedzy oferowanej przez upływ czasu, ujawnianą tęsknotą za rzeczywistością, której było się częścią, a która przeminęła, nostalgią związaną z poczuciem niemożności powrotu i stawaniem się historii niejako „już” i „teraz”, wreszcie z erudycją, pozwalającą widzieć więcej, głębiej, szerzej. Autor decyduje się na niezwykle ciekawy zabieg. Skupiając się na konkretnych postaciach, które znał, które pamięta i których nie chce zapomnieć, buduje opowieść nie tylko o życiu danej osoby, ale i o zjawiskach oraz praktykach organizujących wiejską społeczność na co dzień i od święta. W trakcie lektury widać gotowość do zmierzenia się z przeszłością miejsca i ludzi niegdyś dobrze znanych, a na plan pierwszy wysuwają się konsekwencje poziomu zakorzenienia w opisywany świat. Ten, kto nie ma wyjścia i za wszelką cenę musi chronić ojcowiznę, bywa człowiekiem skrywającym pewne tajemnice i składającym ofiarę z tego, co mogłoby mu dać szczęście w życiu prywatnym. Ten, kto na wsi bywa gościem, spędzając tam na przykład wakacje, widzi odwiedzaną przestrzeń zupełnie inaczej. Ten, kto całe swoje istnienie przebywa w jednym miejscu, stanowi żywe archiwum zmian zachodzących wśród ludzi, domostw, przystanków, zakładów i dróg. Opowieść Mencwela to również pretekst do zadania ważnego pytania o świadomość tego, co się wokół nas dzieje, umiejętność właściwej oceny i chęć otwarcia się na to, co inne. Autor nie próbuje w sztuczny sposób znosić granic między nieprzystawalnymi do siebie światami. Stara się raczej zasugerować, że opowiedzenie sobie o tym, co będąc nasze, a tym samym i intymne, może być podstawą do porozumienia z tymi, których sprawy uznajemy za cudze. W efekcie ocalająca moc pamięci zostanie zrealizowana między innymi właśnie dzięki komunikacji.

Andrzej Mencwel, Toast na progu, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.