Zapisać, by opowiedzieć tym, którzy nie wiedzą (M. Niezabitowska, W twoim kraju wojna!)

Lektura dziennika Małgorzaty Niezabitowskiej to nie tylko okazja, by powrócić za sprawą lektury do wydarzeń okresu stanu wojennego, ale również pretekst do rozważań na temat skuteczności i możliwości przekazywania informacji z – tak to ujmijmy – odciętego od innych kraju. Używając określenia „okazja” nie mam, co oczywiste, na myśli ekscytowania się tymi smutnymi czasami, ale raczej potrzebę przypomnienia sobie przygnębiającej zwyczajności tamtego okresu, nadziei ludzi, którzy chcieli coś robić i próbowali działać, wreszcie wielkości dalekiej od chętnie przywoływanej współcześnie martyrologii i patetyczności. Prywatne zapiski Niezabitowskiej to ciekawy pretekst do rozważań dotyczących podmiotu mówiącego w literaturze autobiograficznej. Część zapisków autorki powstaje pod męskim pseudonimem i w takiej formie trafia na Zachód. To nie jedyna odważna kobieta okresu „Solidarności”, która właśnie udając mężczyznę staje się wyjątkowo skuteczna. W książce natkniemy się nie tylko na owe kreacyjne częściowo w kontekście osoby mówiącej notatki, ale również na zapiski dokumentujące życie Niezabitowskiej i jej męża, fotografa Tomasza Tomaszewskiego. Zdjęcia obojga zamieszczone w książce to znakomite uchwycenie atmosfery panującej wśród tych, którzy nie chcieli żyć w takiej rzeczywistości, jaką fundował im komunizm. Na szczególną uwagę zasługuje uczynienie walki częścią codzienności. Spotkania z przyjaciółmi przeradzały się w debaty polityczne, wzmocnieniu ulegały więzi międzyludzkie, działanie było częścią życia, potrzeba walki wymuszała aktywność i oprotestowywanie rzeczywistości. Niezabitowska zarówno wtedy, gdy pisze jako mężczyzna, jak i wówczas, gdy decyduje się na notowanie w swoim imieniu, nie unika pokazywania tego, jak przymus odczuwany w przestrzeni publicznej intensyfikuje smutek i rozpacz w prywatności. Dzięki temu jej opowieść pozostaje przekonująca – intymna, ale i polityczna zarazem.

Małgorzata Niezabitowska, W twoim kraju wojna!, Wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2016.