Ochotniczki (L. Winogradowa, Nocne wiedźmy na wojnie z lotnikami Hitlera)

Opowieść Winogradowej o radzieckich lotniczkach walczących podczas II wojny światowej wpisuje się w narrację znaną doskonale z reportażu „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” Swietłany Aleksijewicz. Bohaterki książki są młodymi kobietami, dla których czas dorastania lub pierwszych lat dorosłego życia przypada na okres walk, tułaczki i obcowania ze śmiercią. Zderzenie witalności z koniecznością zaakceptowania zagrożeń o charakterze ostatecznym jest w publikacji zaakcentowane, choć niekoniecznie wyeksponowane jako problem najważniejszy. Winogradową interesuje bowiem nie tylko to, w jaki sposób tworzono z niedoświadczonych ochotniczek odważne lotniczki lub jakie były zasady funkcjonowania pułku kobiecego i pułku bojowego. Perspektywa, która tutaj dominuje, to przyjrzenie się prywatności walczących kobiet, podejmowanym przez nie próbom zachowania normalności w świecie, który od normalności był daleki, wreszcie rodzące się przyjaźnie, miłości i poświęcenie stanowiące fundament większości wojennych relacji. Winogradowa nie umniejsza roli pełnionej przez lotniczki. Dokumentuje ich odwagę, wiedzę, umiejętności. Pokazuje, że traktowane początkowo przez mężczyzn jako ciekawostka szybko okazywały się partnerkami i równie dobrze wykształconymi żołnierkami. Jednocześnie autorka zwraca uwagę na codzienność – problemy z odpowiednim dobraniem stroju (pierwszy nabór lotniczek otrzymał męskie, za duże mundury, w których kobiety wyglądały karykaturalnie), chodzenie na tańce, ozdabianie mundurów, dopuszczanie kobiet do walk powietrznych, pisanie przez nie dzienników, kwestia istnienia tzw. żon polowych, świadomość kontroli ze strony NKWD, autorytet pomysłodawczyni żeńskiego pułku lotniczego Marii Roskowej. Zaakcentowana zostaje również dwuznaczność pamięci. Po zakończeniu II wojny światowej nie wszyscy chcieli wspominać rolę, jaką odegrały w lotnictwie bojowym kobiety. Dużo chętniej stawiano na zapomnienie. Bardzo dobre.

Luba Winogradowa, Nocne wiedźmy na wojnie z lotnikami Hitlera, przeł. Agnieszka Sowińska, przedmowa: Antony Beevor, Wyd. Czarne, Wołowiec 2016.