Ślady przeszłości, zobowiązania pamięci (M. Wolny, Czarne liście)

Książka Mai Wolny jest potwierdzeniem modnej, czasami ciekawie realizowanej, dużo częściej przewidywalnej praktyki „opowiadania” o najnowszej, skomplikowanej historii za pomocą powieści obyczajowej. W tym akurat przypadku mamy do czynienia z przyzwoicie napisaną literaturą środka, która jednak nie wykorzystuje tego potencjału, jaki ewidentnie posiada. Wolny postanawia opowiedzieć o pogromie kieleckim, sięgając z jednej strony do współczesności i ciągle żywych tendencji antysemickich, z drugiej do historii, by zrekonstruować to wszystko, co wówczas się wydarzyło. W obu przypadkach nośnikiem pamięci, odpowiedzialności w stosunku do społeczeństwa, wreszcie symbolem tej dobrej, bo świadomej grupy ludzi, są kobiety. Współczesna bohaterka to Weronika Czerny, młoda i zbuntowana badaczka z miejscowej uczelni wyższej. Zajmuje się analizą stosunków polsko-żydowskich na wsiach podczas II wojny światowej. Już na początku swojej pracy naukowej trafia na rodzinny sekret, który przewartościowuje jej myślenie o własnej tożsamości i dziedziczeniu traumy. Wiedza stanie się pretekstem do zbudowania własnej biografii na nowo. Druga bohaterka, ta historyczna, to fotografka Julia Pirotte, która dostaje zadanie udokumentowania tego, co dzieje się w Kielcach, dla „Żołnierza Polskiego”. Bliskość wydarzeń, przed którymi kobieta nie tak dawno uciekła, staje się doświadczeniem wyjątkowym, bo ukazującym powtarzalność i łatwość odradzania się nienawiści. Pirotte, podobnie jak jej odpowiedniczka z przyszłości, również trafi na trop pewnej tajemnicy. Łącznikiem obu biografii kobiet stanie się pewien dziennik, wcześniej ignorowany, z czasem przeczytany z uwagą. Nietrudno się domyślić, że losy obu bohaterek symbolicznie się połączą. Trudno jednak uznać ów pomysł fabularny za wiarygodny, zbyt dużo w nim stylistyki typowej dla telenoweli. Mai Wolny nie udaje się również stworzyć przekonującego wątku kryminalnego wokół zniknięcia córki Weroniki. Autorce zdarza się popaść w sztuczność i melodramatyczność, kiedy opisuje rodzącą się fascynację miłosną lub kiedy ujawnia powód, dla którego dziecko zniknęło. Proza pisarki ma potencjał, jednak i w „Czarnych liściach”, i we wcześniejszych powieściach wadą okazuje się upodobanie do egzaltacji. Zważywszy iż tym razem Wolny sięga po wyjątkowo poważny temat, ów ton, którego nie potrafi się pozbyć, staje się dużym zgrzytem.

Maja Wolny, Czarne liście, Wyd. Czarna Owca, Warszawa 2016.