Być dzieckiem (M. Strömstedt, Astrid Lindgren)

Wydawnictwo Marginesy przyzwyczaiło swoich czytelników do pięknie wydanych i bardzo ciekawych biografii twórców związanych z opowieściami adresowanymi do dzieci lub do tych, którzy nie chcą dorosnąć. Mogliśmy już czytać o Tove Jansson i Muminkach (Boel Westin „Mama Muminków”), P.L. Travers i niezapomnianej Mary Poppins (Valerie Lawson „To ona napisała Mary Poppins”), a także Jimie Hensonie i Muppetach (Brian Jay Jones „Jim Henson. Tata Muppetów”). Nie dziwi więc, że w tej fascynującej serii pojawia się także biografia Astrid Lindgren. Strömstedt unika konwencji pangericznej, o którą nietrudno w przypadku postaci tak kultowej dla literatury dziecięcej i rozwoju praw dziecka. Autorka dobrze znała swoją bohaterkę, była z nią zaprzyjaźniona, wielokrotnie rozmawiała z członkami jej rodziny. Ta perspektywa bycia kimś z wewnątrz, a nie tylko obserwatorką i badaczką, jest w tej opowieści widoczna. W trakcie lektury zauważalna jest także przyjęta przez biografkę strategia pisarska. Strömstedt decyduje się bowiem na równoległe opowiadanie o życiu Lindgren i jej twórczości. Można powiedzieć, że fakty z życiorysu zostają wzmocnione przykładami z książek pisarki. Udowadniają one częste inspiracje własnymi przeżyciami i doświadczeniami z dzieciństwa. Czytelnik znający twórczość Astrid Lindgren chętnie przypomni sobie najsłynniejsze jej powieści i dowie się, ile kontrowersji wzbudzały wśród czytelników. Strömstedt przytacza opinie literaturoznawców i krytyków, którzy bardzo negatywnie odebrali takie utwory jak chociażby „Pippi Pończoszanka” (znana w Polsce przez pewien czas jako „Fizia Pończoszanka”) czy „Bracia Lwie Serce”. Do często przywoływanych w tej publikacji książek należą również „Dzieci z Bullerbyn”, „Mio, mój Mio”, „Braciszek i Karlsson z Dachu” czy „Ronja, córka zbójnika”. Natkniemy się i na zaakcentowanie wspaniałych portretów dzieci, i na pokazywanie niezależności i wolności małych bohaterów, i na podmiotowe traktowanie tych, którzy bywają nieposłuszni, lecz pozostają sobą. Ważną częścią opowieści o życiu i pisaniu Lindgren jest mit Smalandii oraz rodzinnej miejscowości. Wyeksponowana zostaje granica między cudownym, sielankowym dzieciństwem, a trudnym i samotnym wchodzeniem w dorosłość, związanym z nieślubną ciążą, opuszczeniem domu i rozpoczęciem pracy. Istotnym wątkiem pozostaje społeczna rola, jaką pełniła pisarka. Popularność powieści przyczyniła się do tego, iż jej publiczne wypowiedzi miały wymiar opiniotwórczy. Lindgren wpłynęła m.in. na zmianę prawa dotyczącego ochrony zwierząt oraz zasad związanych z traktowaniem dzieci. Biografię Strömstedt czyta się jak opowieść o świecie, którego już nie ma. Nie bez powodu, w którymś momencie pada stwierdzenie, że współczesne dzieci poznają Pippi Pończoszankę zazwyczaj dzięki filmowi, a nie książce. Jednocześnie jednak jest w tej konstatacji pewna nadzieja. Historie wymyślone przez Lindgren pozostają na tyle wzruszające, mądre, zabawne i ponadczasowe, że mimo upływu lat mogą stać się niezapomnianą lekturą dla kolejnych pokoleń.

Margareta Strömstedt, Astrid Lindgren. Opowieść o życiu i twórczości, przeł. Anna Węgleńska, Wyd. Marginesy, Warszawa 2015.