Opuszczenie (M. Olszewski, Najlepsze buty na świecie)

Zbiór reportaży Michała Olszewskiego składa się z tekstów opublikowanych w latach 2003-2014, poza jednym, w „Gazecie Wyborczej” i „Tygodniku Powszechnym”. Autor nie decyduje się na ich uaktualnienie. W odautorskim „Postscriptum” informuje jednak o dalszych losach bohaterów niektórych reportaży. Naturalną konsekwencją powyższego gestu jest zastanowienie się, czy opisywane przez reportera problemy nadal dotyczą naszego „tu i teraz”. Autor ucieka jednak od tymczasowości, a jego bohaterowie nawet po latach opowiadają nam istotne prawdy o naszej współczesności. Olszewski nie szuka sensacji. Interesuje go raczej czasami przemilczany, czasami ukrywany, kryzys, do którego dochodzi w jakiejś społeczności. Próbuje opowiedzieć rzeczywistość ludzi skazanych na izolację i stereotypowe postrzeganie w taki sposób, by ukazać wpisaną w ich losy uniwersalność. Nie ocenia. Chętnie decyduje się na zakończenie otwarte, na tyle jednak wyraziste, że z powodzeniem zastępujące potencjalną wyrazistą puentę. To, co Olszewskiego interesuje najbardziej, zawiera się w przekonaniu, że oficjalnie obowiązująca narracja bywa podejrzana, a bliższy prawdzie obraz jest wymazywany z dyskursu dominującego. Tak dzieje się chociażby wtedy, gdy autor opisuje losy księży. Wśród kapłanów jest i ten niepokorny, gotowy przyglądać się kryzysowi instytucji i poddać go krytycznej refleksji, ale i ci, którzy swoje niezdrowe skłonności kryją za zwyczajową powagą noszonej sutanny. Reportaże te stają się nie tylko opowieścią o konkretnych reprezentantach Kościoła, ale i o tym, jak funkcjonuje mała, zamknięta społeczność. Olszewskiego interesuje też opuszczenie – przez najbliższych, przez urzędników. Tego typu sytuacje opisuje chociażby w tekstach poświęconych ekologicznym katastrofom dziejącym się w miejscach zapomnianych przez wszystkich i wszystko. Czymś, co może zaskoczyć czytelników, jest opowieść o znacznym zanieczyszczeniu powietrza w znanych uzdrowiskach. O tym, że Kraków zmaga się z problemem smogu, wiadomo dość powszechnie, miejsca chętnie odwiedzane przez turystów i kuracjuszy raczej się z taką wiedzą nie kojarzą. Opuszczenie okazuje się ważnym problemem także w tych reportażach, które dotyczą osób wykluczonych ze społeczeństwa, czy to z powodu nałogu, czy to popełnionego przestępstwa, czy to nieumiejętności odcięcia się od swojego oprawcy. Przywracanie ludzi złamanych do życia, „reanimowanie” ideowe i aktywizowanie stają i wyzwaniem, i ryzykiem. Ważną częścią książki są teksty poświęcone pamięci o obozach koncentracyjnych, współczesnemu postrzeganiu przeszłości oraz życiu w sąsiedztwie miejsc, w których wydarzyły się rzeczy niewyobrażalne. Przeszłość, co wychodzi na jaw, wpływa na teraźniejszość i obliguje czytelnika do zajęcia stanowiska.

Michał Olszewski, Najlepsze buty na świecie, Wyd. Czarne, Wołowiec 2014.