Usłyszeć głos kobiet (A. Pajączkowska, A. Zbroja, A co wyście mieszkały? Spotkania z kobietami z mazowieckich wsi; E. Stępczak, Burka w Nepalu nazywa się sari)

Agnieszka Pajączkowska i Aleksandra Zbroja wyruszają w podróż, która w pewnym sensie okazuje się egzotyczna. Fakt, iż taka właśnie jest, pokazuje, jak trwałe bywa to, co oddziela miasto od wsi. W centrum swojej historii reporterki stawiają kobiety. To mieszkanki mazowieckich wsi, które opowiadają autorkom o swoim życiu. Brzmi dość banalnie, ale wcale takie nie jest. Pajączkowska i Zbroja kompozycyjnie budują reportaż wielogłosowy. Kolejne części to wypowiedzi bohaterek – w różnym wieku, o różnym doświadczeniu życiowym, z różnym podejściem do życia i roli kobiety w społeczeństwie. Opowieści mieszkanek wsi przeplatane są krótkimi scenkami, pokazującymi pewne zagubienie, obcość i nieprzystawalność odczuwane w trakcie pracy przez autorki książki. Reporterki przywołują również relacje kobiet z własnej rodziny, odsłaniając trwałość podziałów istniejących właściwie na wyciągnięcie ręki. Bliskość Warszawy dla bohaterek reportażu nie jest żadnym punktem odniesienia. Co więcej, dziwią się one często, że można tam żyć, że niektórzy marzą, aby tam się przeprowadzić, że tylu osobom odpowiada rytm dużego miasta. W kolejnych relacjach kobiet pojawia się mocno zaakcentowana perspektywa, że centrum świata jest gdzie indziej. I właśnie to jest najciekawsze w tej książce – bezpretensjonalne świadectwo codzienności, której często nie chcemy i nie zamierzamy dostrzegać. Warto.

„Burka w Nepalu nazywa się sari” to książka z pogranicza reportażu i literatury popularnonaukowej. Autorka stara się wiernie zrekonstruować historyczną i obecną pozycję kobiet w Nepalu, portretując różnego rodzaju kulturowe i prawne uwikłania, za sprawą których dochodzi często do zniewolenia i ubezwłasnowolnienia Nepalek. Wielkim atutem książki jest zrównoważenie wiedzy zaczerpniętej z różnych źródeł z relacjami konkretnych bohaterek opowiadających o swoich doświadczeniach. Na uwagę zasługuje również logika argumentowania – poszczególne problemy przedstawiane są w sposób zrozumiały dla osoby, która nie zna dobrze opisywanej kultury, kolejne zagadnienia wzajemnie się uzupełniają i z siebie wynikają, a jednocześnie nie ma tutaj nadmiernej obudowy faktograficznej, mającej zabezpieczyć autorkę przed niezrozumieniem i stwarzającej wrażenie nadmiaru. Książka ta przypomina nieco „Lalki w ogniu. Opowieści z Indii” Pauliny Wilk. Obie autorki starają się pokazać niełatwe powiązanie tego, co jest tradycją, elementem kultury, czymś wpisanym w historię z tym, co powoduje uprzedmiotowienie kobiet i ich zniewolenie. Książka potrzebna i ważna.

Agnieszka Pajączkowska, Aleksandra Zbroja, A co wyście myślały? Spotkania z kobietami z mazowieckich wsi, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2019; Edyta Stępczak, Burka w Nepalu nazywa się sari, Wyd. Znak, Kraków 2018.