Melancholia do opisania (M. Marcinów, Historia polskiego szaleństwa. Tom 1: Słońce wśród czarnego nieba. Studium melancholii)

Publikacja Miry Marcinów, choć pozostaje pracą naukową, jest jednocześnie lekturą atrakcyjną nie tylko dla specjalistów, ale i dla tych, których interesuje kulturowe funkcjonowanie szaleństwa oraz społeczne interpretowanie tego, co za szaleństwo bywa uznawane. W tomie pierwszym autorka koncentruje się na melancholii, rekonstruując proces stopniowej medykalizacji choroby duszy i smutku oraz procesy stygmatyzacji, wykluczenia oraz uprzedmiotowienia związane z uznaniem kogoś za chorego. Marcinów zauważa: „[…] melancholia – przez wieki utożsamiana z obłędem per se – zdaje się czymś najbliższym ogólnej kategorii choroby psychicznej. W związku z tym prześledzenie psychologicznej charakterystyki choroby umysłowej w dziewiętnastowiecznej psychiatrii polskiej wydaje się silnie korespondować z dziejami dyskursywnego myślenia o zadumie” (s. 23). Autorka wyraża zdziwienie, iż do tej pory nie powstało opracowanie dziejów polskiej psychopatologii. Jak ciekawe to zagadnienie, widać po lekturze książki Marcinów. Stosowane nazewnictwo, argumentowanie dotyczące choroby, wreszcie proponowane sposoby leczenia i uzasadnianie działań związanych z podporządkowaniem pacjenta czyjejś władzy okazuje się pasjonującą historią tracenia wolności, posiadania władzy, szukania odpowiedzi, łatwego klasyfikowania i nie zawsze możliwego dotarcia do sedna problemu. Warto zwrócić uwagę, jak myślenie poszczególnych lekarzy podporządkowane było ówczesnemu postrzeganiu płci (uprzywilejowana sytuacja mężczyzn) oraz przynależności do danej klasy społecznej (biedni i niewykształceni łatwiej byli kojarzeni z tym, co złe i mroczne). Kwestia ta to zresztą interesujący pretekst do przeczytania tej publikacji nie tylko jako książki przyglądającej się chorobie psychicznej „w sidłach medycyny”, ale i opowiadającej o obyczajach, ideach, zderzeniu przyszłości z przeszłością, a wszystko to w cieniu tych samych medycznych sideł. Ważną częścią publikacji jest antologia tekstów dziewiętnastowiecznych ekspertów od chorób duszy. Jak ważna w klasyfikacji i postępowaniu była płeć pacjenta, pokazuje to, że i w antologii podzielono wypowiedzi ówczesnych znawców na te, które dotyczą kobiet i te, które powiązane są z mężczyznami. Znakomitym uzupełnieniem są zdjęcia – fascynujące świadectwo czasów i ówczesnej mentalności .Warto.

Mira Marcinów, Historia polskiego szaleństwa. Tom 1: Słońce wśród czarnego nieba. Studium melancholii, Wyd. Fundacja Terytoria Książki, Gdańsk 2018.