Wszystko zależy od odbiorcy (S. Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej)

Teksty Stanisława Barańczaka poświęcone kulturze masowej i popularnej to lektura obowiązkowa nie tylko dla tych, którzy cenią twórczość wybitnego poety i literaturoznawcy. Z zachwytem powrócą do tych utworów ci, którzy kiedyś je czytali, ale też chętnie po nie sięgną ci, którzy interesując się szeroko rozumianą rozrywką oraz kulturą, określaną mianem niskiej. Choć Barańczak odwołuje się do praktyk, które dzisiaj wydawać się mogą historyczne, to jednak poprzez celność spostrzeżeń, uniwersalność niektórych dostrzeżonych zachowań i powtarzalność wielu wspólnotowych działań rozpoznania te okazują się adekwatne także do dzisiejszych czasów. Warto w tym kontekście czytać chociażby rozważania dotyczące emocji związanych z piłką nożną czy refleksje dotyczące przenikania kultury artystycznej z popularną oraz przeniesienia punktu ciężkości na czytelniczy odbiór. Barańczak nie ukrywa, że kluczowe okazuje się to, co umiemy i możemy z tekstem zrobić. Dzieła pozostawiające czytelnika w umysłowej bierności z pewnością nie należą do interesujących, natomiast te, które intelektualnie go pobudzają, nawet jeśli są częścią kultury masowej, zasługują na poważniejszy namysł. Wielbicieli powieści kryminalnych z pewnością uraduje fakt umieszczenia w tomie tekstów poświęconych powieści milicyjnej i jej specyfice. Te kanoniczne już dzisiaj ustalenia zaskakują swoją świeżością, nie przestają zadziwiać błyskotliwością, uderzają erudycyjnością. Barańczak, pisząc o kulturze, nie traci z oczu jej perswazyjnego charakteru, ujawniającego się zarówno w języku, jak i w sposobie konstruowania bohaterów oraz relacji wiążących ich z otoczeniem. Teksty zamieszczone w tomie to także przykład felietonów i esejów, które właściwie się nie starzeją. Mają więc w sobie to nieuchwytne „coś”, co powoduje, że nie tracą na aktualności i pozostają reakcją na „dzisiaj” także wtedy, gdy nadchodzi „jutro”.

Stanisław Barańczak, Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej, wybór, opracowanie i posłowie: Adam Poprawa, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2017.