Klasowość błędów dorastania (A. Cieplak, Ma być czysto)

Powieściowy debiut Cieplak to bardzo interesująca proza. Autorka opisuje codzienność młodych ludzi z dużą wrażliwością i świadomością istnienia różnic społecznych. Choć w blurbach zamieszczonych na czwartej stronie okładki pojawia się określenie „gimbaza” dla zdefiniowania grupy wiekowej i specyfiki głównych bohaterów, uznanie książki Cieplak tylko za próbę sportretowania współczesnej młodzieży byłoby zbyt dużym uproszczeniem. Dużo ważniejsze od powyższego przyporządkowania są bowiem problemy opisywane przez autorkę – zindywidualizowane poprzez powiązanie z konkretnymi postaciami, ale i uniwersalne, bo odsłaniające specyfikę dorastania jako takiego. Istotna dla odczytania powieści staje się dedykacja umieszczona na początku książki: „Dziewczynom, o których mówi się źle”. Cieplak na pierwszym planie umieszcza właśnie nastolatki, pokazując płytkość i powagę przeżywanych przez nie problemów. Banalnym rozmowom o chłopakach i podobaniu się płci przeciwnej towarzyszy konieczność przyspieszonego dorastania. Gwarancją podtrzymania zainteresowania rówieśniczek jest bowiem mówienie nie tylko o spojrzeniach, co przede wszystkim o seksie. Autorka w bardzo interesujący sposób opisuje, w jaki sposób rodzi się plotka i jakie może mieć konsekwencje w zależności od tego, kogo dotyczy. Raz uruchomiona wersja wydarzeń, nawet jeśli jest fikcyjna, zaczyna żyć własnym życiem. Błędy młodości, a więc eksperymentowanie z używkami, decydowanie się na ryzykowne zachowania seksualne, wreszcie sprawdzanie własnej odwagi poprzez bycie na bakier z prawem, kończą się inaczej dla tych, za którymi mogą stanąć odpowiedni dorośli, inaczej dla tych, którzy nie mają wsparcia w rodzinie. Dzięki obnażeniu klasowości widocznej w traktowaniu dzieci oraz dyskryminującego założenia, iż prewencyjność kary w przypadku tych gorszych ma swoje uzasadnienie, autorce udaje się pokazać samotność młodych bohaterów i ich bezsilność w zderzeniu z systemem. Ponieważ bezradność i konieczność wkładania maski dotyczy w przypadku tej opowieści i nastolatek, i ich rodziców, książkę tę warto również docenić za udaną próbę zrekonstruowania relacji domowych – nie zawsze łatwych, często zmuszających dzieci do bycia bardziej dorosłymi od rodziców, nierzadko pokazujących, jak więź z synem lub córką staje się przedmiotem walki o władzę.

Anna Cieplak, Ma być czysto, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2016.