Nostalgia antropologa (P.G. Michalik, Podmiejskim do Indian. Reportaże z Meksyku)

Książka Michalika to próba sportretowania kilku istotnych dla definiowania meksykańskiej kultury i społeczności scen. Jest w nich i malowniczość, i pewna egzotyka, i fascynujące połączenie perspektywy towarzyszącej bytowaniu między wzajemnie się wykluczającymi punktami odniesienia, porządkowanymi – w najprostszym sensie – według racjonalności i niesamowitości. Motywem, który powraca w książce, jest współczesny status antropologa. Michalik z jednej strony dzieli się własnymi refleksjami związanymi z zakorzenianiem się na chwilę lub na dłuższy czas w miejscu prowadzonych badań, z drugiej pokazuje, jak cywilizacja wyeksploatowała i podważyła sens podstawowych relacji opartych na prowadzeniu badań terenowych. Autor pozostaje wierny tej tradycyjnej formie naukowej, jednocześnie dostrzega konieczność zwiększonej czujności wynikającej ze wzrostu świadomości miejscowych co do własnego statusu. Dużym atutem tej publikacji są zdjęcia – pozornie bezpretensjonalne, uwieczniające codzienność, dużo jednak ukazujące, jeśli chodzi o panującą w Meksyku atmosferę. Michalik koncentruje się na konsekwentnym pokazywaniu dwóch światów i tego, co jest pomiędzy nimi. Natkniemy się więc na bardzo ciekawy tekst poświęcony różnym formom kultu Świętej Śmierci. Fotografie obrazujące ową postać – kościotrupa w odpowiednim stroju – wypadają wyjątkowo sugestywnie. Jeśli weźmiemy pod uwagę trwałość i powszechność tego kultu, moc oddziaływania wzajemnych relacji między życiem a śmiercią stanie się bardziej zrozumiała. Towarzyszy ona zresztą całej narcokulturze, o której również Michalik pisze, odsłaniając obecność przemocy w społeczeństwie i pewnego rodzaju akceptację takiego stanu rzeczy. Antropologa interesują też stare wierzenia – jak np. te, które opierają się na przekonaniu, że każdy ma swojego „naguala”. To odpowiednik człowieka wśród zwierząt lub roślin. Trzeba umieć go zidentyfikować i należy się o niego troszczyć. W książce zasygnalizowana zostaje sytuacja rdzennej ludności. Indianie są na takim etapie, który uniemożliwia tożsamościowe zdefiniowanie. Są gdzieś pomiędzy tradycją, a tym, co przychodzi wraz ze współczesnością i co sankcjonuje niszczenie przeszłości. Michalikowi udaje się pokazać tę dwuznaczność jako stan, którym naznaczona jest codzienność rdzennych mieszkańców kraju. Mało mamy reporterskich świadectw o tym rejonie kraju. Michalik ów brak częściowo wypełnia. Nie zaspokaja, oczywiście, całkowicie apetytów, raczej pokazuje, że na kolejne pozycje książkowe o tym rejonie świata zdecydowanie warto czekać.

Piotr Grzegorz Michalik, Podmiejskim do Indian. Reportaże z Meksyku, Wyd. Czarna Owca, Warszawa 2016.