Pewien (nie)zwykły życiorys (W. Nowak, Niemiec. Wszystkie ucieczki Zygfryda)

„Niemca” można potraktować jako uzupełnienie „Obwodu głowy” lub raczej jako pokazanie po raz kolejny potencjału tkwiącego w życiorysach skomplikowanych, niejednoznacznych biografiach, funkcjonowaniu na pograniczu. W tym drugim kontekście reportaż Nowaka będzie uniwersalny nie tylko poprzez pokazanie polskości w Niemcu i niemieckości w Polaku, ale również za sprawą zasygnalizowaniu problemu niemożności zdefiniowania własnej tożsamości i bycia w ciągłym państwowym/narodowym/ojczyźnianym rozkroku. I właśnie to jest w opowieści o tytułowym Zygfrydzie Kapeli najistotniejsze. Dzięki takiej perspektywie biografia bohatera staje się bardzo konkretna, niepowtarzalna, indywidualna, choć jednocześnie ma w sobie coś z typowości i powszedniości. Taki Zygfryd Kapela jest jeden. Takich Zygfrydów Kapelów jest wielu. Nowakowi udaje się powyższy paradoks uchwycić i pokazać jako coś, co przydarza się tylko częściowo przy udziale własnej woli, za to w dużej mierze za sprawą losu i Wielkiej Historii. „Niemiec” staje się bowiem opowieścią o niemożności uchronienia się przed przeznaczeniem, o tym, że człowiek bywa tylko trybikiem w wielkiej maszynie, i o tym, że ów trybik czasami może dużo więcej, niż się komukolwiek wydaje. Wielką metaforą, porządkującą życiorys bohatera, są tytułowe ucieczki – za marzeniem, za lepszym życiem, za wolnością, za tym, co niedostępne. W biografii Zygfryda Kapeli natkniemy się i na skomplikowane relacje będące konsekwencją nieakceptacji małżeństw mieszanych (polsko-niemieckich), i na konieczność odnajdywania się w nowej, powojennej rzeczywistości, i na pieczołowicie odtworzone realia funkcjonowania w komunizmie, i na dojmującą tęsknotę za tym, co znajduje się za berlińskim murem, i na absurdy wpisane w rodzenie się związków zawodowych i pragmatyczne motywacje wielu działaczy, i na możliwość wyjazdu, która tak naprawdę odsłania kolejny brak i stratę. Wszystko to układa się w niebanalny życiorys bohatera przy jednoczesnym portretowaniu systemu, w którym przyszło mu egzystować.

Włodzimierz Nowak, Niemiec. Wszystkie ucieczki Zygfryda, Wyd. Agora, Warszawa 2016.