Ślady, które przetrwały (M. Kledzik, Litwa Sienkiewicza, Piłsudskiego, Miłosza)

Publikacja Macieja Kledzika sytuuje się gatunkowo gdzieś między esejem a reportażem historycznym. Autor, informację tę znajdziemy we wstępie, odwiedza Litwę w 1992 roku jako jedna z osób towarzyszących Czesławowi Miłoszowi w jego podróży w rodzinne strony. Wyprawa ta skutkuje nie tylko opisem wizyty Noblisty oraz udokumentowaniem emocji towarzyszących pisarzowi w trakcie powrotu do miejsc z przeszłości. Jej konsekwencją staje się ponowny wyjazd na Litwę, tym razem tropami Henryka Sienkiewicza i Józefa Piłsudskiego. Okazuje się bowiem, że w kraju tym natkniemy się nie tylko na ślady literackich inspiracji, na tropy związane z historią danej familii, ale i na bardzo ciekawe, rzadko eksponowane w oficjalnych życiorysach, epizody. Kledzik portretuje miejsca powiązane z biografiami Sienkiewicza, Piłsudskiego i Miłosza, stara się również pokazać skomplikowane koligacje rodzinne i tło społeczno-historyczne. Ważnym motywem, który powraca w każdym z trzech składających się na książkę tekstów, staje się kwestia pamięci i zapomnienia. Ponieważ autor wzbogaca swoją opowieść licznymi fotografiami, to i my, czytelnicy, możemy zobaczyć to, co dzisiaj wygląda zupełnie inaczej niż kiedyś, co żyje tylko we wspomnieniach nielicznych osób, co jest ruiną lub co zarosło trawą. Polskość i litewskość w tej historii sprowadza się nie tyle do próby sił, co raczej do współistnienia, źródeł tożsamości i fundamentów dalszego dorosłego życia. Kledzik w interesujący sposób pokazuje, jak miejsce stawało się inspiracją dla literackich poczynań Sienkiewicza i Miłosza. Rekonstruuje również tradycję, w której jego bohaterowie wyrośli, a która dzisiaj należy do przeszłości. Na szczególną uwagę zasługują te momenty, które odsłaniają mniej znane oblicze osób wymienionych w tytule książki. Należy do nich chociażby arcyciekawa informacja o przysiędze na wierność dedykowanej carowi, którą jako redaktor naczelny „Słowa” złożył Henryk Sienkiewicz. Upokarzająca treść podpisywanej deklaracji mogła być powodem szeroko komentowanego smutku (depresji?) pisarza. Inną historią, którą, trzeba to przyznać, czyta się jak powieść sensacyjną i awanturniczą w jednym, jest przygotowany przez Piłsudskiego i jego towarzyszy (w tym przyszłą żonę) napad na pociąg w Bezdanach. Zdobyte wówczas pieniądze nigdy nie zostały do końca policzone i zaksięgowane, a brawurowa ucieczka i misternie przygotowany plan przyszłego Marszałka nie są z pewnością w szczegółach powszechnie znane. Najbardziej współczesny charakter ma tekst poświęcony Miłoszowi. Autor pieczołowicie i uważnie dokumentuje reakcje Noblisty, dzięki czemu udaje mu się uchwycić atmosferę chwili oraz nostalgiczny wymiar przeżyć pisarza.

Maciej Kledzik, Litwa Sienkiewicza, Piłsudskiego, Miłosza, Wyd. LTW, Łomianki 2014.