Perspektywa przełomu (T. Garton Ash, Wiosna obywateli; S. G. Jones, Tajna operacja)

Obie przywołane książki to reporterski zapis okresu przełomu. Timothy Garton Ash w swobodnej formie dokumentuje emocje i nastroje panujące w 1989 roku w Warszawie, Budapeszcie, Berlinie i Pradze. Z kolei Seth G. Jones skupia się na roli, jaką odegrał Ronald Reagan w Polsce, wspierając opozycję i stając po stronie przeciwników komunizmu w latach osemdziesiątych. W obu przypadkach trudno mówić o lekturze przynoszącej nowe informacje, zwłaszcza jeśli choć odrobinę interesujemy się tą tematyką. Mam, oczywiście, na myśli ogólny efekt. Jones bazuje na dotychczas niepublikowanych materiałach i z punktu historycznego są one ważne. Z kolei Garton Ash stawia na zapis chwili. Wyraźnie widać, że interesuje go z jednej strony uchwycenie tego, co charakterystyczne dla przełomu w danym kraju, z drugiej tego, co typowe i co pozwala mówić o pewnej powtarzalności tego wszystkiego, co przetoczyło się przez Europę Środkowo-Wschodnią w opisywanym okresie. Jones prezentuje to, co typowe dla amerykańskiego pisarstwa reportersko-historycznego. Mamy więc tutaj zachowanie obiektywnego stylu przy jednoczesnym przełamywaniu go fabularyzowaniem w postaci dialogów lub anegdot. Książka Timothy’ego Gartona Asha sprawia wrażenie projektu pomyślanego jako „notatki będące zapisem chwili”. Publikacja Jonesa ma dużo większe ambicje, zarówno pod względem reporterskim, jak i historycznym. W obu tytułach polskiego czytelnika może zaskoczyć sposób charakteryzowania tego, co działo się w Polsce i co ostatecznie przetrwało. Dystans, który mimo zaangażowania w temat, mają obaj autorzy pozwala portretować o podsumowywać perspektywę przełomu trochę inaczej, niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni w ideologicznym sporze toczonym w Polsce.

Timothy Garton Ash, Wiosna obywateli. Rewolucja 1989 widziana w Warszawie, Budapeszcie, Berlinie i Pradze, przeł. Anna Husarska, Wyd. Znak, Kraków 2019; Seth G. Jones, Tajna operacja. Reagan, CIA i zimnowojenny konflikt w Polsce, przeł. Jan Dzierzgowski, Wyd. Sonia Draga, Katowice 2019.