Władza nazywania (A. Haska, Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie)

Agnieszka Haska pisze znakomicie. Czyta się tę książkę bardzo dobrze, daleko jej do hermetycznej narracji niektórych diagnoz socjologiczno-kulturoznawczych. Lekkość stylu nie unieważnia istoty opowieści, a są to, chciałoby się powiedzieć, sprawy fundamentalne. Autorkę interesuje bowiem proces wykluczania ze społeczeństwa niektórych grup i osób poprzez zakwalifikowanie ich do zdrajców. Ten, kto nazywa i kto definiuje zasady stygmatyzowania, zwykle ma władzę. Mamy więc do czynienia z opowieścią o hierarchiczności społeczeństwa, której podstawy mają źródło w ideologii, światopoglądzie, umiejętności przekonania innych do słuszności swoich poglądów. Agnieszka Haska rekonstruuje więc w pewnym sensie wojnę idei, której konsekwencje wiążą się z całkiem realnym wpływem na cudze życiorysy. Na plan pierwszy w rozważaniach autorki wysuwa się okres okupacji i działania Państwa Podziemnego. Niezwykle interesujące są fragmenty dotyczące kobiecej prasy tego okresu, która to za pomocą przyjętej perspektywy walki z hitlerowskim najeźdźcą definiowała reguły postępowania kobiet w sposób, który znakomicie oddaje schemat dyscyplinowania opierający się na kontroli seksualności. Agnieszka Haska, wykazując się dużą znajomością historii, umie opowiadać w pasjonujący sposób i potrafi pokazać zależności między tym, co było, a tym, co się dzieje współcześnie. W efekcie otrzymujemy publikację arcyciekawą, dzięki której odkrywamy, że słownictwo na co dzień używane nigdy nie było niewinne, a dzisiejsze reguły funkcjonowania życia społecznego skazują nas na powielanie schematów sprzed lat. Walka o język za pomocą języka dzieje się na naszych oczach, my też w niej uczestniczymy, choć nie zawsze mamy szansę zająć w tym sporze pozycję uprzywilejowaną. Haska udowadnia, że za sprawą używanych słów zmienić się może świat wokół nas. Nie jest więc czymś nieważnym to, kto nazywa innych zdrajcami i kto wierzy, że zdrada się dokonała. Lektura obowiązkowa.

Agnieszka Haska, Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie, Wyd. W.A.B., Warszawa 2018.