Ojciec i syn (O. Pamuk, Rudowłosa)

Pamuk proponuje powieść w starym stylu, która jednak okazuje się uniwersalna i tak naprawdę nowoczesna. Problem relacji między ojcem a synem, wątek uwiedzenia i zafascynowania kobietą, a także symboliczny i dosłowny motyw ojcobójstwa to tematy, które w różnych konfiguracjach powracają, pozornie tylko wydają się literacko wyeksploatowane, wszystko bowiem zależy od talentu autora. W tym wypadku Pamuk nie zawodzi czytelnika. Opowiedziana przez niego historia ma przypowieściowy charakter. Jest w niej coś z tragedii i ze starych legend, w których mroczne dziedzictwo losu zawsze jest nieuchronne. Pisarz nawiązuje zresztą do dwóch ważnych świadectw – z jednej strony jest to historia syna, który nieświadomie zabija własnego ojca, a następnie poślubia matkę (grecki mit o Edypie), z drugiej zapis losów ojca, który morduje swojego syna (perski mit o Rostamie i Sohrabie). Nie chodzi tutaj o odwrócenie scenariusza wydarzeń, raczej o zasygnalizowanie, że zbrodnia tego typu w każdej konfiguracji jest czymś szczególnym i przełamującym kulturowe tabu. Cem jest nastolatkiem, kiedy z jego życia znika ojciec. Ponieważ w domu mnożą się problemy finansowe, chłopak postanawia rozpocząć pracę jako pomocnik studniarza. Szukanie miejsca, w którym będzie woda, okazuje się bardzo ciekawą metaforą. Z jednej strony wiąże się z życiem, z drugiej ze śmiercią, bo wejście w głąb studni bywa ryzykowne. Cem nawiązuje bliską relację z mistrzem. Nie tylko razem pracują, ale chłopak zaczyna go traktować jak ojca. Duży wysiłek fizyczny, konieczność skupienia się, upał to wszystko jest dla bohatera czymś nowym. Jako syn aptekarza nie musiał wcześniej martwić się o pieniądze. Praca ma więc w tym wypadku inicjacyjny wymiar. Ale nie tylko ona. Cem doświadczy również kilku innych rzeczy po raz pierwszy. Do tych najważniejszych doświadczeń należeć będą seks, zbrodnia i koszmar pamiętania. Pamuk interesująco i niebanalnie rozgrywa dobrze znane, archetypiczne, motywy. Dość powiedzieć, że w którymś momencie życie odtwarza mit, a mit zamienia się w echo tego, co wydarzyło się w rzeczywistości.

Orhan Pamuk, Rudowłosa, przeł. Piotr Kawulok, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.