Rumunia – między Wschodem a Zachodem (R.D. Kaplan, W cieniu Europy)

Książka Kaplana to ciekawe połączenie reportażu, literatury podróżniczej, notatek z wyprawy, eseju historycznego i zapisu bliskiego diagnozie społeczno-obyczajowej. Autor w barwny sposób opowiada o tym, co poznaje, co wie i co udaje mu się dostrzec. Nie ukrywa, że jego słabość do Rumunii, ale i do Bałkanów jako takich, traktowana była jako coś bardzo dziwnego, niezrozumiałego, trudnego do racjonalnego wytłumaczenia. Kaplan pokazuje, że ten rzekomo nieciekawy zakątek Europy, jest niezwykle intrygujący, ma bogatą, skomplikowaną historię i cały czas podlega ewolucji. Ta ostatnia jest szczególnie warta namysłu i uwagi, zwłaszcza że, jak udowadnia autor, wolność to dla Rumunów doświadczenie nowe, które dopiero poznają. Kaplana interesuje nie tylko miejsce, w jakim znajduje się kraj, który odwiedza – między Wschodem a Zachodem, na pograniczu Europy i za blisko być może Rosji, pod wpływem niełatwej historii własnej i sąsiadów. Skupia się także na idei generowanej z kraju przyzwyczajonego do zniewolenia. Rekonstruuje czas nazizmu, potem komunizmu, wreszcie próbę podnoszenia głów, tak brutalnie wcześniej zmuszonych do pochylenia. Chętnie przygląda się Ukrainie, Węgrom, Austrii czy Mołdawii, dostrzegając wzajemne zależności między krajami oraz ciekawe dla ich zdefiniowania konteksty. Ważnym punktem odniesienia są obszerne fragmenty odwołujące się do panowania w Rumunii poszczególnych przywódców i ich gotowości do niszczenia i tylko pozornego budowania czegoś nowego. Równie istotne okazują się odniesienia dotyczące kwestii kulturowych i odpowiedzialności za przepływ idei. Widać to zwłaszcza na przykładzie uwiedzenia w młodości przez faszyzm znanych filozofów rumuńskich i ich późniejszego stosunku do tego fragmentu własnej biografii. Kaplan zdecydowanie umie opowiadać. Proponują lekturę wielowymiarową, nie epatuje nadmiernie swoją obecnością, zachęca do odkrywania tych miejsc, które bywają powszechnie lekceważone.

Robert D. Kaplan, W cieniu Europy. Dwie zimne wojny i trzydziestoletnia podróż przez Rumunię, a nawet dalej, przeł. Robert Pucek, Wyd. Czarne, Wołowiec 2017.