Komunistka niszczona przez komunizm (S. Sowińska, Gorzkie lata)

Wspomnienia Stanisławy Sowińskiej to niezwykle ważne i poruszające świadectwo czasów, w których wrogiem okazać się mógł każdy, a człowiek sprawujący wysokie funkcje w państwie bywał zdegradowany i upodlony przez system, którego pozostawał wyznawcą. Stanisława Sowińska jest wierną komunistką. W randze podpułkownika służy ojczyźnie. Jest bliską współpracownicą Mariana Spychalskiego. Ma dostęp do najwyżej postawionych działaczy partyjnych w kraju. Kiedy zauważa, że wokół niej dzieje się coś niepokojącego, nie dopuszcza do siebie myśli, że może stać się ofiarą. Raczej myśli o pomyłce, raczej szuka wyjaśnień, raczej odsuwa od siebie złe myśli. Szybko jednak okazuje się, że jej podejrzenia nie były bezzasadne. Sowińska zostaje aresztowana. Kilka lat spędza w więzieniu. Można powiedzieć, że równie niespodziewanie, jak się w nim znalazła, potem zostaje uwolniona. Nie otrzyma wyjaśnień: dlaczego?, kto?, jaki był sens?, za co? Jej wspomnienia to fascynujący portret epoki, ale i mocne, pozostające w pamięci świadectwo zdrady komunizmu w stosunku do tej, która nigdy nie wyparła się partii. Ów paradoks wierności nagrodzonej zdradą, napiętnowaniem, cierpieniem i okrucieństwem wielokrotnie w tekście powraca. „Gorzkie lata” stają się także opisem wielkiej siły, niezłomności charakteru, próby odnalezienia się w sytuacji, do której nikt nikogo nigdy nie przygotowuje. Sowińska pokazuje, jak łatwo jest złamać człowieka i jak łatwo upodlić go, kiedy uwięzienie i męczenie nie wiąże się z racjonalnością. Przesłuchującym nie zależy na prawdzie, ich interesuje tylko zeznanie odpowiadające fałszywym zarzutom. Znęcający się nad więźniami niewiele maja również wspólnego z ideą, autorka odnotowuje satysfakcję niektórych z tego powodu, że właśnie ją, słynną „Barbarę”, w ten sposób potraktowano. Wspomnienia Sowińskiej to również bardzo ważny głos dotyczący traktowania kobiet w stalinowskich więzieniach. Odhumanizowanie i odmawianie prawa do intymności to jedna z wielu tortur fundowanych więźniarkom. Pozycja obowiązkowa.

Stanisława Sowińska, Gorzkie lata. Z wyżyn władzy do stalinowskiego wiezienia, Wyd. Ośrodek Karta, Warszawa 2017.