Rozmowa jako szansa (Z. Bauman, Obcy u naszych drzwi)

Esej Baumana to głos w sprawie, która potencjalnie obchodzi wszystkich. Niezależnie od tego, jak bardzo dotyczy nas problem uchodźców, wyjątkowo chętnie wypowiadamy się na temat tych, którzy szukają lepszego życia w Europie. Badacz nie ukrywa, że owa powszechność sądów i zaangażowanie w problem niesie ryzyko, ale i oferuje szansę. Ryzyko, bo wraz z medialnym nagłośnieniem kwestii uchodźców wzrastają nastroje nacjonalistyczne i ujawniane są poglądy rasistowskie. Szansę, bo przez zmianami zachodzącymi w społeczeństwie nie uciekniemy. Im szybciej poczujemy się odpowiedzialni także za tych, którzy nie są naszymi sąsiadami, a których chętnie traktujemy jako obcych, tym łatwiej zaakceptujemy zmiany, różnice i potencjał tkwiący w ruchu. Bauman rekonstruuje łatwość i schematyczność praktyk związanych z wykluczaniem Innych oraz uznawaniem ich za tych gorszych. Akcentuje krzepiące poczucie wynikające z uznania kogoś za „odpad”. Dzięki świadomości, że komuś jest trudniej, nasza rzeczywistość okazuje się łatwiejsza do zaakceptowania. Jeśli Inny cierpi bardziej, my cierpimy mniej. Socjolog pokazuje zależność wynikającą z hierarchizowania poszczególnych grup w społeczeństwie oraz konsekwencje używania słów, które mają służyć odczłowieczeniu i napiętnowaniu. Język okazuje się w tym rozpoznaniu kluczowym punktem odniesienia. Nie tylko może sankcjonować nienawiść i wykluczać, ale również daje nadzieję na porozumienie. Ponieważ każda rozmowa jest czymś ruchomym i poddającym się zmianie, szansa rozpoznania dającego przestrzeń do życia obu stronom konfliktu staje się czymś realnym. Nie izolacja jest gwarancją bezpieczeństwa, ale – tak sugeruje Bauman – otwarcie się na wyzwania i zmierzenie się z nimi. Rozwiązaniem nie jest konfrontacja oparta na uprzywilejowaniu części społeczeństwa, lecz konsekwentna próba zrozumienia zmian zachodzących na świecie oraz niewyrzekanie się wiary w drugiego człowieka. Ostatecznie więc esej socjologa można uznać za projekt przyszłości. Tekst ten stanowi bowiem próbę znalezienia wyjścia z impasu, w którym tkwimy z powodu własnej obojętności, niechęci oraz swobodnego i wybiórczego traktowania etyki.

Zygmunt Bauman, Obcy u naszych drzwi, przeł. Weronika Mincer, Wyd. PWN, Warszawa 2016.