Nieśmiertelność (A. Konar, Mischling czyli kundel)

Powieść Konar to historia bliźniaczek będących ofiarami eksperymentów doktora Mengele. Perła i Stusia są dziećmi. Dziewczynki trzymają się razem. Bycie bliźniaczkami determinuje ich istnienie. Najpierw daje radość, pozwala na uzupełnianie cech osobowości, oferuje przyjemność i zabawę, z czasem – z nadejściem wojny – coraz bardziej wrzuca w mrok i cierpienie. Role, które wydawały się dla dziewczynek oczywiste, w obozie koncentracyjnym muszą ulec przewartościowaniu – czasami trzeba udać, że jest się tą drugą, czasami trzeba mieć więcej siły, choć jest się tą słabszą, czasami trzeba pokazać wiarę w lepsze jutro, choć nadziei tak naprawdę nie ma żadnej. Konar próbuje opowiedzieć o losie swoich bohaterek inspirując się autentycznymi biografiami ofiar doktora Mengele. Stara się oddać dziecięcy sposób postrzegania świata, początkowe niezrozumienie tego wszystkiego, co dziewczynki otacza, i stopniowe pojmowanie okrucieństwa. Ważnym wątkiem, który zostaje wyeksponowany w powieści, jest wiara w nieśmiertelność i szczególność własnego losu, jaką Mengele wpajał tym, na których eksperymentował. Motyw ten pojawia się w innej powieści, poruszającej podobną tematykę, a mianowicie „Ślicznotka doktora Josefa” Zyty Rudzkiej. Konar udaje się pokazać specyficzne przywiązanie rodzące się między bliźniaczkami a oprawcą. Nienawiść towarzyszy w tym wypadku odczuciom przypominającym wdzięczność za poświęcaną uwagę i możliwość przetrwania mimo wszystko. To, co stanowi najważniejsze pytanie w książce, sprowadza się do zastanowienia się nad tym, czy bohaterkom udało się zachować łączącą ich więź. Zło jednoczy, ale i wyjątkowo okrutnie dzieli. Przetrwanie po wojnie w innym zupełnie świecie okazuje się wyzwaniem, bo być może niemożliwe będzie życie razem i trzeba będzie istnieć oddzielnie. Bliźniacza więź narażona jest więc na zniszczenie nie tyle przez eksperymenty medyczne, co raczej przez toksyczną siłę pamięci.

Affinity Konar, Mischling czyli kundel, przeł. Agnieszka Barbara Ciepłowska, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2016.