Polityka przed etyką (A. Jacobsen, Operacja Paperclip)

Autorka opowiada o moralnie podejrzanej i etycznie dwuznacznej akcji Amerykanów, która polegała na przejęciu wybitnych niemieckich uczonych tuż po zakończeniu II wojny światowej. Naukowcy, którzy wcześniej uczestniczyli w budowaniu zbrodniczego imperium Hitlera, mieli współtworzyć fundamenty demokratycznej mocarstwowości. Badaczce udaje się bardzo ciekawie pokazać konflikt na linii inwestowanie w przyszłość i niezapominanie o przeszłości, a także dobro teraźniejsze związane z rozwojem technologii i dobro ponadczasowe związane z koniecznością napiętnowania zła, ukarania katów i zadośćuczynienia ofiarom. Annie Jacobsen dociera do wcześniej utajnionych źródeł, dzięki czemu jej opowieść zyskuje wymiar narracji pionierskiej, odkrywającej dotychczas nieznane lub niepotwierdzone fakty. Dzięki temu poznajemy nie tylko to, co wcześniej traktowano jako informacje ściśle limitowane, ale i – co chyba dużo ważniejsze – uświadamiamy sobie, że ukrywanie nazistowskiej przeszłości naukowców miało charakter systemowy. Autorka potrafi pisać tak, że czyta się tę książkę jak kryminał i reportaż w jednym. Choć mamy do czynienia z publikacją naukową, widać dbałość o atrakcyjność przekazu i umiejętność fabularyzacji opisywanych wydarzeń. Warto zwrócić uwagę na równomierne rozłożenie akcentów. „Operacja Paperclip” to nie tylko historia tych, którym udało się uniknąć kary i którzy, będąc współwinni hitlerowskich zbrodni, stali się częścią amerykańskich elit. To także przygnębiający portret bezduszności wpisanej w politykę. Jacobsen pokazuje bowiem, że w rozdaniach międzynarodowych liczy się korzyść państwowa, a nie dbanie o sprawiedliwe potraktowanie winy i kary. Oczywiście, informacja, że Amerykanie korzystali z kulturowego i cywilizacyjnego kapitału Trzeciej Rzeszy nie jest niczym nowym. Czymś poszerzającym wiedzę czytelnika jest natomiast zbudowanie spójnej i – powtórzę to określenie – atrakcyjnej opowieści na ten temat, wzbogaconej o dotychczas ukrywane fakty. Dzięki temu łatwość wybaczania zbrodni ludobójstwa w zamian za pomoc w rozwoju medycyny, broni biologicznej i chemicznej, broni jądrowej i lotów kosmicznych okazuje się wyjątkowo porażająca.

Annie Jacobsen, Operacja Paperclip. Jak Amerykanie korzystali z usług nazistowskich uczonych, żeby utrzymać dominację w powojennym świecie, przeł. Jerzy Malinowski, Wyd. Akurat, Warszawa 2015.