Walka o wpływy (W. Dalrymple, Powrót króla)

Monumentalne dzieło Dalrymple’a zachwyca bogactwem odniesień, erudycją, umiejętnością „ożywiania” ludzi i zdarzeń sprzed ponad stu pięćdziesięciu lat. Reportaż historyczny, z którym mamy w tym przypadku do czynienia, to nie tylko barwny portret Afganistanu, ale i intrygująca przypowieść o nadmiernych apetytach kończących się, tak to ujmijmy, odstawieniem od stołu. To historia walki o wpływy pełna krwawych obrazów rozkładających się trupów, dzieci tulących się do zwłok matek, tortur, wśród których jest m.in. obcinanie rąk i głów. To również opis świata, który niewiele ma wspólnego z kulturą europejską, choć to przez nią głównie jest zdominowany. Walka o dostęp do rzeczywistości, która wydaje się czymś upragnionym, rozgrywa się między Brytyjczykami a Rosjanami. Dalrymple wiarygodnie i sugestywnie odtwarza relacje między agentami wywiadu obu stron oraz rekonstruuje niełatwą sztukę szpiegowania na tak egzotycznym terenie. Mocno wyeksponowany zostaje wątek kolonizowania nie tylko ziem, ale i, co dużo ważniejsze, mieszkających tam ludzi. To, co ma by wsparciem i pomocą dla powracającego do kraju władcy, zamienia się w wynaturzoną formę okupacji. Widać to szczególnie w seksualnym eksploatowaniu miejscowych kobiet oraz pogardzie dla miejscowych zwyczajów. Rozpasanie seksualne, które stopniowo ogarnia Brytyjczyków, staje się jednym ze źródeł nadchodzącej katastrofy. Dalrymple w swoim reportażu pokazuje również, jak ważna jest znajomość realiów topograficznych i klimatycznych terenu, na którym zamierza się walczyć. W książce znajdziemy poruszające fragmenty opisujące ludzi umierających z pragnienia na pustyni lub poddających się sile tych, którzy umieją wykorzystać ukształtowanie terenu i dzięki temu zaplanować skuteczną zasadzkę. Dalrymple łączy dbałość o wierność faktom z niemalże poetyckimi opisami katastrofy. Do tych ostatnich z pewnością należy piękny, choć jednocześnie mroczny, opis zniszczonego po wojnie Kabulu. Ci, którzy pamiętają świetność miasta, nie umieją pogodzić się z tym, co właśnie widzą – ruinami, śmiercią, upadkiem. Nie wolno też zapomnieć o bogactwie odniesień, na jakie decyduje się autor. „Powrót króla” to książka napisana z erudycją, narracyjną swadą, zdolnością do syntetycznego przedstawiania faktów oraz umiejętnością pokazania pewnej powtarzalności wpisanej w los Afganistanu.

William Dalrymple, Powrót króla. Bitwa o Afganistan 1839-42, przeł. Michał Kłobukowski i Jacek Majewski, Wyd. Noir Sur Blanc, Warszawa 2014.