Historia Günthera Niethammera zostaje opisana nie po raz pierwszy. Polski czytelnik może ją chociażby znać z powieści Arno Surmińskiego „Życie ptaków w Auschwitz”. W obu przypadkach – i w reportażu, który się właśnie ukazał, i w przywołanej prozy – to właśnie ptaki zostają wyeksponowane w tytule. Ptaki, których więźniowie często nie pamiętają, o których więźniowie nie chcą często rozmawiać, upatrując w takim wątku rodzaj banalizacji Zagłady, ptaki, które w swojej wolności, wydawały się być aberracją i prowokacją. Dżon-Ozimek i Michał Olszewski proponują czytelnikom opowieść będącą połączeniem reportażu historycznego i biograficznego. Jednak tak naprawdę jest w tej historii dużo więcej niż doskonale przeprowadzone zrekonstruowanie życiorysu Niethammera i paradoksu prowadzonych przez niego badań na terenie obozu koncentracyjnego. Autorzy nie epatują okrucieństwem. Fakty dzisiaj są dobrze znane, dużo mocniej wybrzmiewa więc często ascetyczny i stonowany sposób opowiadania. Widać to chociażby wtedy, gdy dowiadujemy się o liczbie i gatunkach zastrzelonych ptaków. W tym czasie – to skojarzenie pojawia się od razu – dużo więcej więźniów kończyło swoje życie w krematoryjnych piecach. Niethammer jest obozowym wartownikiem. Udaje mu się uzyskać przywilej kontynuowania prowadzonych przed wojną badań naukowych z dziedziny ornitologii. Dżon-Ozimek i Olszewski dbają o precyzję języka. Nie ma tu przypadkowych słów, nie ma łatwego odwoływania się do emocji, nie ma wreszcie narracji zmierzającej ku potępieniu. Tak oczywiste rozwiązania dramaturgiczne są tutaj nieobecne. Mamy za to dostrzegalną w tekście ogromną pracę w archiwach, mamy wiele pytań i nie zawsze możliwych odpowiedzi, mamy też zarysowane w tekście ważne opozycje odwołujące się do etyki – pasja a odwracanie wzroku od zła, praca a odpowiedzialność za Zagładę, obojętność a współodpowiedzialność, udawanie, że jest się w obozie w zupełnie innej sprawie (badania naukowe) a bycie częścią obozowej machiny, piękno a okrucieństwo. Pytanie o winę i uwikłanie w winę jest tutaj chyba jednym z najistotniejszych. I to nie tylko w kontekście tytułowego bohatera, ale i tych, którzy po wojnie poddali się niepamiętaniu, zapomnieniu, usprawiedliwianiu i udawaniu, że żadnej sprawy nie było. Bardzo dobre.
Beata Dżon-Ozimek, Michał Olszewski, Ptaki krzyczą nieustannie. Historia Günthera Niethammera, esesmana i ornitologa z Auschwitz, Wyd. Czarne, Wołowiec 2023.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz