Paradoksy miasta (A. Richie, Berlin. Metropolia Fausta, tom II)

Nareszcie! Nareszcie ukazuje się drugi tom rewelacyjnej książki Alexandry Richie, której głównym bohaterem jest Berlin. Fakt ten zostaje zresztą dobitnie zaakcentowany w tytule. Pierwszy tom, w którym opowiedziane zostały początki miasta i jego historia do lat dwudziestych XX wieku, został wydany po polsku w 2016 roku w tłumaczeniu Zofii Kunert. Koniec Republiki Weimarskiej to zarazem koniec pierwszego tomu tego monumentalnego dzieła. Na tom drugi czytelnicy musieli czekać aż pięć lat. Ale wreszcie jest i fakt ten należy odnotować z dużą satysfakcją. Książka Richie kończy się wieloznaczną refleksją na temat końca, który w przypadku Berlina traktowany jest jako nowy początek. I faktycznie upadek Muru Berlińskiego pozwala patrzeć w przyszłość z nadzieją na lepszy świat i z pewnością na pojawienie się tego, co odsłoni jeszcze inne oblicze miasta. Richie opublikowała swoją dwutomową rozprawę w 1998 roku. Nie dziwi więc, że lektura z dzisiejszej perspektywy rodzi pytania o możliwe podsumowania lat, w których Berlin nie jest już – przynajmniej dosłownie – miastem przedzielonym na dwa różne światy. Richie pisze inaczej niż chociażby Rory MacLean, dla którego Berlin jest „miastem z wyobraźni” i miastem postaci-legend. Historyczka mówi między innymi o niesamowitym mieście, ale jednocześnie cały czas akcentuje to, co nieoczywiste, i to, co zwyczajne. Rekonstruując historię miasta skupia się również na niewygodnych tematach takich, jak chęć zamiecenia niektórych problemów pod dywan, łatwość zapominania, odpowiedzialność za zbrodnie i współczesne dyskusje dotyczące form upamiętnienia. W tożsamości narodowej piętnuje jej niszczycielską siłę, jednocześnie odsłania obraz miasta złamanego, zniszczonego, pokonanego. Rozważania podsumowujące oba tomy można potraktować jako ważny głos w sprawie, jak powinien i może wyglądać Berlin odbudowany i odzyskany po wyburzeniu muru. Refleksje te czytane dzisiaj pozwalają na zderzenie oczekiwań zdefiniowanych przez badaczkę z tym, co rzeczywiście się wydarzyło. Ważne wydaje się zaakcentowanie tego, że każde tworzenie miasta na nowo tak naprawdę jest walką z wiatrakami, bowiem ciągłości nie da się wymazać całkowicie i trzeba umieć się z nią zmierzyć. Postulat ten powraca zresztą w kolejnych odsłonach historii miasta wraz z przekonaniem, że losy miejsca to zawsze dokumentowanie tego, co jest w ruchu. Richie pisze bardzo ciekawie, umie utrzymać uwagę czytelnika, stawia raczej na eseistyczny styl niż na hermetyczną narrację specjalistyczną. Ważną cechą jej opowieści jest umiejętne łączenie informacji z obszaru polityki z opisem przemian obyczajowych i społecznych oraz z elementami życia kulturalnego. Autorka odwołuje się też często do tego, co mówiono, jak komentowano i co pojawiało się w przekazie potocznym. W efekcie otrzymujemy portret spójny, przemyślany i, co najważniejsze, dynamiczny, angażujący i absorbujący czytelnika. Bardzo dobre!

 

Alexandra Richie, Berlin. Metropolia Fausta, tom II, przeł. Maciej Antosiewicz, Wyd. W.A.B., Warszawa 2021.