Powrót po latach (P. Jaszczuk, Lekcja martwej mowy)

Piąta część serii z lwowskim dziennikarzem Jakubem Sternem w roli głównej rozgrywa się w 1968 roku. To, co dzieje się wówczas w Polsce, jest kluczowe dla tego, co będzie miało miejsce we Lwowie. Dziennikarz dostaje bardzo dziwne zaproszenie, z którego postanawia skorzystać. Wyjeżdża więc z kraju i rusza w podróż do przeszłości – do Lwowa, miasta należącego do Związku Radzieckiego. Zaproszenie otrzymuje również mieszkająca w Paryżu i robiąca tam karierę dziennikarską Wilga de Brie. Ona również wsiada do pociągu, który zmierza do Lwowa. Już na początku tajemniczej podróży okaże się, że jest ktoś, kto kieruje całą wyprawą, wpływa na poczynania bohaterów i chce od nich uzyskać informacje, dzięki którym będzie miał zapewnione polityczne bezpieczeństwo. Wiedza, jaką posiadają Stern i de Brie dotyczy śledztwa prowadzonego przez nich tuż przed wybuchem II wojny światowej. To właśnie z powodu ataku Niemiec na Polskę artykuł się nie ukazał. „Lekcja martwej mowy” to chyba najbardziej nostalgiczna powieść całego cyklu. Pamięć minionego świata i świadomość, że to, co było, już nie powróci, naznacza nie tylko relacje Jakuba i Wilgi, ale również miasto. Zresztą Lwów to trzeci główny bohater książki – zraniony, zawłaszczony, porzucony, ze śladami dawnych namiętności i wzruszeń. To miasto, które nie pozwala zapomnieć i które ciągle przypomina o przeszłości – nieistniejącymi kamienicami, zmianami właścicieli budynków, zaniedbanymi grobami, powszechną inwigilacją. Autorowi udaje się pokazać w popularnej formie rzeczywistość, na którą nie ma zgody, lecz z którą trzeba nauczyć się żyć. Ta dwuznaczność wpisana w codzienność towarzyszy wszystkim opisywanym postaciom. Kluczowa staje się umiejętność wkładania masek. Od niej zależy przetrwanie i tych, którzy stoją po stronie dobra, i tych, którzy reprezentują zło.

Paweł Jaszczuk, Lekcja martwej mowy, Wyd. Szara Godzina, Katowice 2017.