Przypomnienie (C. Łazarewicz, Tu mówi Polska. Reportaże z Pomorza)

Lektura zbioru reportaży Cezarego Łazarewicza okazuje się ciekawym doświadczeniem. Nie tylko dlatego, że mamy do czynienia z dobrymi tekstami, ale przede wszystkim z tego powodu, że zderzamy się z obrazem świata dzisiaj już nieistniejącego i należącego do nie tak odległej, ale jednak, przeszłości. Teksty zamieszczone w książce są portretem rzeczywistości okresu transformacji. Można je czytać równolegle z takimi zbiorami jak na przykład „Serce narodu koło przystanku” Włodzimierza Nowaka, „Powiatowa rewolucja moralna” Pawła Smoleńskiego czy „Niedziela, która zdarzyła się w środę” Mariusza Szczygła. Łazarewicz przypomina zachowania, problemy, praktyki typowe dla czasów, w których wolność wydawała się czymś nie do końca zrozumiałym, ale wykorzystywanym z zapałem, związanym z doświadczaniem tego, co nowe, wyczekane i nie do końca znane. Interesują go zmiany na prowincji. Reporter koncentruje się na jednym regionie. Zostaje to zaakcentowane w podtytule. Jeden z reportaży, poświęcony rolniczym protestom w Bartoszycach i zatytułowany „Chamburk był z nami”, znalazł się jednak w książce pomyłkowo. Bartoszyce nie są miastem znajdującym się na Pomorzu. Reportaże umieszczone w tomie w większości przypadków miały swoje prasowe pierwodruki pod koniec lat 90. XX wieku. Przypomniane po kilkunastu latach są dowodem uchwycenia dynamiki przemian, specyfiki ówczesnych doświadczeń i reguł, które definiują okres przejściowy między komunizmem a demokracją. Choć scenografia opisywanych wydarzeń ma w sobie coś z siermiężności tamtych czasów, to jednak emocje, potrzeby i rozczarowania ludzi pozostają podobne. Gdyby więc zmienić tło, okazałoby się, że odegrane wówczas role w nieco zmienionej formie być może miałyby rację bytu i współcześnie. Czytać więc „Tu mówi Polska” trzeba jako przywołanie przeszłości, ale i ostrzeżenie przed zapomnieniem.

Cezary Łazarewicz, Tu mówi Polska. Reportaże z Pomorza, Wyd. Czarne, Wołowiec 2017.